Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Kwidzyn - zespół katedralno-zamkowy - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy

Kwidzyn - zespół katedralno-zamkowy

Pomnik Historii XIV w. Kwidzyn

Adres
Kwidzyn

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. kwidzyński, gm. Kwidzyn (gm. miejska)

Zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie powstał w XIV w.na potrzeby diecezji pomezańskiej, jako jej centrum religijne i polityczno-administracyjne.

Posiada unikatowe wartości architektoniczne i zabytkowe. Jest jednym z najbardziej imponujących zabytków architektury gotyckiej w Polsce z monumentalnym, najokazalszym w kraju gdaniskiem (danskerem). To jedyne na terenie Polski, tak uformowane przestrzennie oraz jednorodne założenie średniowieczne łączące funkcje sakralne, rezydencjonalne i obronne o unikatowych w skali europejskiej rozwiązaniach architektonicznych. Oprócz wskazanych wartości zespołu, znaczącym jego atutem jest siła oddziaływania estetycznego na otaczającą przestrzeń spotęgowana ścisłym związkiem z krajobrazem naturalnym krawędzi pradoliny Wisły. Wyjątkowa w skali bryła oraz malownicza forma zespolonych obiektów od dawna była inspiracją dla malarzy i poetów. Już w 1586 r. wizytatorzy kościelni wskazywali, iż „jest niemalże najwspanialszą budowlą całych Prus Książęcych”.

Zamek i katedra, mimo wprowadzanych na przestrzeni wieków przekształceń, w znacznym stopniu zachowały swój oryginalny średniowieczny układ i zabytkową substancję. Spektakularnym elementem wystroju wnętrza katedry jest wielki zespół gotyckich malowideł ściennych z przełomu XIV/XV w., przemalowanych podczas prac restauracyjnych w XIX i XX w., ale zachowujących swoją pierwotną redakcję. Na górnej kondygnacji części prezbiterialnej znajdują się przedstawienia naturalnej wielkości postaci 17 biskupów pomezańskich z katolickiego okresu funkcjonowania katedry oraz trzech mistrzów Zakonu Krzyżackiego pochowanych w katedrze. Jednocześnie na elewacji południowej świątyni zachowała się jedyna w Polsce i niezwykle rzadka w Europie Północnej średniowieczna mozaika stanowiąca potwierdzenie związków artystycznych i intelektualnych z Pragą.

Historia

Pierwotnie obie budowle: zamek i katedrę zaczęto wznosić odrębnie, jako dwa samodzielne obiekty. Jeszcze w 4 ćw. XIV w. nastąpiło ich funkcjonalne połączenie w unikatowy średniowieczny zespół architektoniczny.

Budowę zamku rozpoczęto na pocz. XIV w. Większość prac zakończono w latach 1340-1350. Okazałe gdanisko ukończono w l. 80-tych XIV w. W czasie tzw. wojny kleszej (1478-1479) zamek został poważnie uszkodzony. Podczas remontu w 1487 r. rozebrano uszkodzone narożne wieże. W roku 1526 biskupi pomezańscy przeszli na protestantyzm. W latach 30. XVI w. pierwszy biskup protestancki Paulus Speratus przeprowadził na własny koszt remont zamku kapitulnego. Po jego śmierci, w 1551 r. zamek został przejęty przez urzędników księcia Albrechta Hohenzollerna. W tym czasie był siedzibą starostów kwidzyńskich, a także rezydencją. W 1709 r., na zaproszenie króla pruskiego Fryderyka I, w zamku zatrzymał się car Rosji Piotr I. W 1728 r. przekształcono południowe skrzydło na magazyn spożywczy dla garnizonu wojskowego. Po I rozbiorze Polski zamek stał się siedzibą sądu. W tym okresie w salach I piętra wprowadzono podział na szereg małych pomieszczeń. W związku z budową schodów prowadzących z dziedzińca na I piętro częściowo rozebrano krużganek zachodni. Część zamku zaadaptowano na cele więzienne. W 1798 r. podjęto decyzję o rozbiórce dwóch skrzydeł zamkowych: wschodniego i najbardziej reprezentacyjnego - południowego.

Na mocy rozporządzenia króla Fryderyka Wilhelma IV, po 1854 r. zaprzestano dewastacji zamku i rozpoczęto prace restauratorskie. W 1874 r., pod kierunkiem Gustawa Reicherta zrealizowano ich najważniejszy etap – odbudowano wieże narożne, w pomieszczeniach I piętra skrzydła północnego zrekonstruowano sklepienia oraz uzupełniono detal architektoniczny.

Zamek pełnił funkcje sądu i więzienia do roku 1935. W latach 1936-45 po przeprowadzeniu szeregu prac adaptacyjnych był siedzibą hitlerowskiej szkoły Hitlerjugend HJ-Ostlandführerschule. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną, w odróżnieniu od Starego Miasta, uniknął poważniejszych zniszczeń. Splądrowano jedynie jego wnętrza.

W grudniu 1949 r. zamek został przejęty przez ówczesne Ministerstwo Kultury i Sztuki. W 1950 r. utworzono w nim Muzeum, które od 1973 r. stanowi Oddział Muzeum Zamkowego w Malborku.

Kościół (Katedra pw. św. Jana Ewangelisty), podobnie jak zamek, zaczęto budować na pocz. XIV w. W latach 1478-79, w trakcie oblężenia Kwidzyna przez wojska polskie, obiekt został uszkodzony – zawaliło się sklepienie dolnej części prezbiterium i nie zostało odbudowane. Około 1380 r. nad głównym wejściem w elewacji południowej powstał obraz mozaikowy przedstawiający męczeństwo św. Jana Ewangelisty i klęczącego fundatora bpa Jana I Möncha. W latach 1502-1521, za czasów biskupa Hioba von Dobeneck, w prezbiterium powstały do dziś zachowane malowidła ścienne przedstawiające poczet 17 biskupów pomezańskich i 3 wielkich mistrzów krzyżackich.

Na początku XVI w., wraz z wprowadzeniem protestantyzmu zmienił się wygląd wnętrza świątyni. Ściany otynkowano, a prezbiterium i korpus przedzielono ścianą wyznaczając miejsca modlitwy dla gminy niemieckiej (nawa), polskiej (prezbiterium), a okresowo także czeskiej (zachodnia część nawy). Przed głównym wejściem elewacji południowej wybudowano kruchtę przy użyciu wapienia gotlandzkiego. W 1705 r. od strony północnej dobudowano kaplicę grobową Ottona Fryderyka von Groeben. W 1807 r., w okresie wojen napoleońskich kościół został częściowo zdewastowany - zamieniony na magazyn żywności i halę ćwiczeń dla żołnierzy. Dopiero w latach 1816-17 za sprawą architekta Schroedera przeprowadzono prace budowlane polegające na usunięciu wtórnych ścianek działowych i naprawieniu gzymsów. W 1856 r. rzeźbiarz Henryk Medema wykonał portal kaplicy Groebenów.

W latach 1862-64 przeprowadzono gruntowne prace restauratorskie przywracając wnętrzu gotycki charakter. W pracach tych uczestniczył pruski konserwator zabytków Ferdynand von Quast. W tym okresie odsłonięto polichromię z XIV/XV w. W prezbiterium odbudowano zniszczone w XV w. sklepienie oraz odsłonięto i przemalowano XVI-wieczne malowidła ścienne. Jednocześnie według projektu znanego niemieckiego architekta Fryderyka Augusta Stülera zrealizowano neogotycki ołtarz i ambonę. W 1864 r. w oknach zamontowano witraże.

W 1945 r., po zajęciu miasta przez Armię Radziecką, katedra została na krótko przekształcona w wojskowy magazyn zbożowy. Po przeprowadzeniu prac porządkowych niezniszczony kościół przejął zakon franciszkanów. Od 1993 r. katedra administrowana jest przez księży diecezjalnych.

Opis

Zespół zamkowo-katedralny położony jest w zachodniej części Kwidzyna, na wschodniej krawędzi pradoliny Wisły. Usytuowany jest na terenie zniszczonego podczas II wojny światowej Starego Miasta, przy ul. Katedralnej. Składa się z dwóch zasadniczych części: dawnego zamku kapituły pomezańskiej powstałego w okresie od pocz. XIV do pocz. XV w., oraz przylegającej doń od strony wschodniej katedry pw. św. Jana Ewangelisty ukształtowanej w okresie od pocz. XIV do k. XV w.

Zamek budowany został na planie zbliżonym do kwadratu (48,4 x 49,6 m). Jest budowlą posiadającą typowe cechy zamku krzyżackiego z 1 poł. XIV w. z narożnikami zaakcentowanymi wieżami oraz z gdaniskiem – wieżą o funkcji obronnej i sanitarnej, połączonym z korpusem murowanym zadaszonym gankiem wspartym na kilku filarach. Do dziś zachowały się dwa skrzydła: zachodnie (z krużgankami na parterze i piętrze) oraz północne (z krużgankami na parterze i bramą wjazdową). Dziedziniec zamkowy od południa otoczony jest współczesnym niewielkim murem ceglanym biegnącym po zewnętrznym obrysie rozebranego w k. XVIII w. skrzydła południowego. Zachowane gdanisko jest największym i najlepiej zachowanym spośród istniejących (pozostałe w Malborku i Toruniu). Ganek łączący je z zamkiem posiada 56 m długości i wsparty jest na pięciu monumentalnych filarach. Od strony północnej zamku usytuowana jest wieża studzienna zwana małym gdaniskiem.

Najważniejsze pomieszczenia zamkowe mieszczą się na I piętrze. W skrzydle północnym - tzw. zimowy refektarz ze sklepieniem gwiaździstym wspartym na centralnie usytuowanej kolumnie, skryptorium oraz izba mieszkalna prepozyta kapituły i skarbiec. W skrzydle zachodnim usytuowana jest największa zachowana sala, w której pierwotnie znajdowało się dormitorium (obecnie to główna sala wystawowa). Na drugim piętrze obecnie znajdują się sale wystawowe, zaś poddasze jest nieużytkowe.

Do zamku od strony wschodniej przylega katedra pw. św. Jana Ewangelisty. Obecna budowla składa się z pięciobocznie zamkniętego dwukondygnacyjnego chóru (z l. 1335-1340), wydłużonego, trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu w typie pseudobazyliki.

W prezbiterium, na wyższej kondygnacji znajduje się tzw. górny kościół, w dolnej kaplica błogosławionej Doroty z Mątowów Wielkich, zakrystia oraz krypta biskupów pomezańskich

i trzech wielkich mistrzów. Obok kaplicy znajduje się cela bł. Doroty. Z obu stron prezbiterium znajdują się klatki schodowe umożliwiające komunikację z dawnymi gankami obronnymi katedry. Prezbiterium i nawa główna kryte są sklepieniem gwiaździstym z żebrem przewodnim, zaś nawy boczne sklepieniem trójdzielnym. Wejście główne wiedzie przez wykonaną z wapienia gotlandzkiego kruchtę o formach średniowiecznych. Nad kruchtą usytuowana jest mozaika przedstawiająca męczeństwo św. Jana Ewangelisty i klęczącego fundatora bpa Jana I Möncha. Jest to jeden z nielicznych i najwcześniejszych (1380 r.) przykładów tego gatunku sztuki w Europie Środkowej.

We wnętrzu najbardziej spektakularnym elementem wystroju jest wielki zespół gotyckich malowideł ściennych z przełomu XIV/XV w., przemalowanych podczas prac restauracyjnych w XIX i XX w., ale zachowujących swoją pierwotną redakcję. Na górnej kondygnacji części prezbiterialnej znajdują się polichromie z XVI w. przedstawiające naturalnej wielkości postacie 17 biskupów pomezańskich z katolickiego okresu funkcjonowania katedry oraz trzech mistrzów Zakonu Krzyżackiego pochowanych w katedrze. We wnętrzu pochowana jest również zmarła w 1349 r. błogosławiona Dorota z Mątowów Wielkich – kwidzyńska rekluza oraz Jan z Kwidzyna – jej duchowy przewodnik w ostatnim okresie życia.

 Z wcześniejszego wyposażenia świątyni na szczególną uwagę zasługują również: okazały tron biskupi z pocz. XVI w., renesansowe epitafia, barokowe konfesjonały oraz barokowy ołtarz.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_PH.15447