Historia obiektu

Społeczność żydowska zaczęła osiedlać się w Kutnie już zapewne w XV w., a pierwsza wzmianka pisana na jej temat pochodzi z 1513 r. Rozwój gminy żydowskiej nastąpił w XVIII w.  

W r. 1793 założony został  cmentarz, dokończono również budowę Bożnicy. Inwestycje te wiązały się ze zmniejszeniem przez nowego właściciela miasta obciążeń podatkowych. Cmentarz miał powierzchnię 3 ha. Zajmował teren w kształcie zbliżonym do kwadratu. Otaczał go ceglany mur. Największą grupę nagrobków stanowiły tradycyjne macewy (niekiedy polichromowane), występowały też obeliski i pomniki. Ważnym obiektem był ohel kutnowskiego rabina, uczonego Israela Joshui Trunka, zmarłego w 1893 r., do którego miejsca spoczynku pielgrzymowało wielu Żydów. Znajdował się w północno-wschodniej części nekropolii. Był to niewielki murowany budynek (zrealizowany na rzucie czworokąta o wymiarach 3,9 x 4,5 m.) o dwuspadowym dachu pokrytym blachą, z przynajmniej jednym otworem okiennym i drzwiami. Został zniszczony przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. Niemcy zdewastowali cały cmentarz, wyrwane macewy traktowali jako materiał budowlany, utwardzając nimi nawierzchnie. Dokonywali też na jego terenie egzekucji. W czasie okupacji niemieckiej odbywały się pochówki ludności, stłoczonej w lokalnym getcie. Tragiczne warunki wpływały na zwiększoną śmiertelność, zwłaszcza po wybuchu epidemii tyfusu.

Po II wojnie światowej przetrwały jeszcze fragmenty nagrobków W 1946 r. dokonano symbolicznego pochówku popiołów Żydów zamordowanych w obozie w Chełmie nad Nerem. Powstał wówczas pomnik pamięci, został on jednak wkrótce zniszczony.

W r. 1949 Komitet Żydowski przekazał budynek bożnicy Straży Pożarnej, w zamian cmentarz miał zyskać nowe ogrodzenie, do czego ostatecznie nie doszło. Pracownicy lokalnego muzeum oraz członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej przez lata odzyskiwali fragmenty macew- katalogowano je i składano w muzealnych magazynach. W muzeum znajdują się także fotografie archiwalne, ukazujące cmentarz. W latach osiemdziesiątych XX w. na terenie nekropolii stanął pomnik upamiętniający pochowanych tu wyznawców judaizmu.

Temat rewitalizacji terenu cmentarza był kilkakrotnie podejmowany w ciągu ostatnich lat, zarówno przez władze miasta, społeczników, jak i organizacje żydowskie. Ostatnie działania, jakie podjęto, dotyczyły badań archeologicznych pozostałości ohelu rabina Trunka (2023 r.)

Opis obiektu

Kirkut zlokalizowany jest na wzniesieniu w północno-zachodniej części miasta. Nie posiada ogrodzenia, które określałoby jego kształt i wyznaczało granice, niedawno rozebrano ostatni fragment historycznego ceglanego muru. Nie zachowały się podziały na kwatery ani ciągi komunikacyjne. Nieliczne fragmenty nagrobków rozsiane są po całym terenie, większość znajduje się w ziemi. Teren jest regularnie zanieczyszczany, stanowi miejsce spacerów, zabaw. Nie jest sprzątany ani zabezpieczony.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Cmentarz dostępny cały rok.

Autor noty: opr. Anna Michalska OT NID w Łodzi, 25.. 01.2024 r.