Historia

Zamek zbudowany został staraniem Poraitów herbu Róża, zapewne w 2. połowie XIV wieku, może na miejscu małego drewnianego gródka, a znany jest z dokumentu z 1400 roku jako castrum Curoswank. Zamek, wzniesiony na kępie na bagnistych rozlewiskach rzeczki Czarnej, obejmował owalny kamienny mur z wjazdem, zapewne od strony południowej, z wewnętrzną zabudową drewnianą, w kolejnych stuleciach zastępowaną budowlami murowanymi, w tym czworoboczną wieżą z nadwieszonym, drewnianym poddaszem o funkcjach mieszkalnych i strażniczych. Znaczniejsze prace wiązały się zapewne dopiero z kolejnymi właścicielami, Lanckorońskimi a polegały na uporządkowaniu zabudowy wewnętrznej. Kolejne, XVII-wieczne przekształcenia doprowadziły do stopienia niejednorodnych budynków w dwa pałacowe skrzydła mieszkalno - reprezentacyjne, wschodnie i zachodnie, a na przełomie XVII i XVIII wieku wystawiono dwukondygnacyjne krużganki arkadowe przy południowej, zachodniej i północnej stronie dziedzińca oraz wykonano przejazd w skrzydle wschodnim, zwany Czarną Bramą, mający wcześniej zapewne gospodarczy charakter. W 1752 roku zamek przeszedł w ręce Macieja Sołtyka, generała wojsk polskich, od 1774 roku wojewody sandomierskiego, który podjął dzieło dość gruntownej przebudowy zamku w latach 1768-1772, przekształcając założenie mieszkalno - obronne w barokowo - klasycystyczną rezydencję, z pałacowym skrzydłem z reprezentacyjną sienią, klatką schodową wiodącą do sali balowej na piętrze. Stara kaplica i sala balowa otrzymały iluzjonistyczne dekoracje malarskie. Zapewne w latach 70-tych XVIII wieku wzniesiono także dwa pawilony ogrodowe, a  w latach 1811-1825 dzięki inicjatywie Anastazji z Rudnickich Sołtykowej urządzono rozległy park krajobrazowy, zapewne według pomysłu czeskiego ogrodnika Zulaufa. Kolejny właściciel Paweł Popiel herbu Sulima podjął gruntowną przebudowę wnętrz, nie naruszając zasadniczej bryły zamku. Ostatniej przebudowy, a właściwie modernizacji pałacu dokonano po 1918 roku, według rysunków projektowych architekta Franciszka Mączyńskiego. Po latach opuszczenia i dewastacji w początku lat 70-tych przystąpiono do kompleksowych prac badawczych i zabezpieczających cenny zabytek. W 1991 roku zamek wraz z parkiem powróciły w ręce spadkobierców ostatnich właścicieli, którzy podjęli trud przywrócenia mu dawnej świetności.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w nisko położonej, północno-zachodniej części Kurozwęk, niegdyś niewielkiego miasteczka, na terenie rozlewisk  rzeczki Czarnej. W zespole dominuje dawny budynek zamkowy, potem rezydencjonalny, o frontowej, pięcioosiowej fasadzie. Elewacja frontowa, dołem boniowanej i spięta skarpami, nakrytymi kartuszami z dekoracją rokokową, zwieńczona została frontonem z panopliami i medalionami z herbami Rawicz i Sołtyk, pochodzi z czasów przebudowy zamku w latach 70-tych XVIII wieku staraniem Macieja Sołtyka. Na każdej niemalże elewacji wokół można zauważyć pozostałości XIV wiecznego, kamiennego muru owalnego założenia obronnego oraz elementy jego późniejszych przebudów. Dziedziniec, uformowany w wyniku przebudowy z przełomu XVII i XVIII wieku, obudowany jest dwukondygnacyjnymi krużgankami. Wnętrza piwnic, choć pochodzące z XIV wieku, są w znacznej mierze ukształtowane dopiero w wyniku prac prowadzonych przez Pawła Popiela w początku XX wieku. Reprezentacyjne piętro z dwukondygnacyjną Salą Balową zdobioną polichromie z lat 70-tych XVIII wieku. W kaplicy zamkowej, przekształconej przez Macieja Sołtyka, zachowała się z tego samego okresu polichromia rokokowa z przedstawieniami Przemienienia oraz scenami z życia świętych patronów rodziny Sołtyków, Anny i Macieja. Przed głównym budynkiem, obie strony podjazdu zamykają  dwa, pierwotnie identyczne pawilony ogrodowe, powstałe w trakcie przebudowy zamku w 3/4 ćwierci XVIII wieku. Rozległy park krajobrazowy ukształtowany został ostatecznie w latach 1811-1825 dzięki inicjatywie Anastazji z Rudnickich Sołtykowej.            

Obiekty dostępne dla zwiedzających, także wewnątrz, w ustalonych godzinach zwiedzania.

Oprac. Jerzy Zub, 16.12.2014 r.

Bibliografia

• Guerquin B., Pałac w Kurozwękach. Badania wstępne (w:) Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, t. III, nr 3, 1935.
• Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV wieku. Studium z dziejów rozwoju wielkiej własności ziemskiej (w:) Zeszyty Naukowe UJ , T. 141, Prace historyczne nr 18, 1966.
• Tatarkiewicz W., Opole i Nałęczów - Merlini i Nax (w:) O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura. Rzeźba, Warszawa 1966.
• Jaroszewski T. S., Nurt późnobarokowy i rokokowy w architekturze polskiej doby Oświecenia (w:) Rokoko. Studia nad sztuką 1. połowy XVIII w., Warszawa 1970.
• Grzybkowski A., Zamek w Kurozwękach, Warszawa 1981.
• Brykowska M., Pałac w Kurozwękach, (w:) Materiały na sesję naukową Architektura rezydencjonalna historycznej Małopolski, Łańcut 1982.