kościół filialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl
kościół filialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Adres
Krzyżowice
Lokalizacja
woj. opolskie, pow. brzeski, gm. Olszanka
PDF 01_RZUT_PARTERU_1:50
PDF 02_RZUT_PIĘTRA_1:50
PDF 03_RZUT_DACHU_1:50
PDF 04_PRZEKRÓJ_A-A_1:50
PDF 05_PRZEKRÓJ_B-B_1:50
PDF 06_PRZEKRÓJ_C-C_1:50
PDF 07_ELEWACJA_ZACHODNIA_1:50
PDF 08_ELEWACJA_WSCHODNIA_1:50
PDF 09_ELEWACJA_PÓŁNOCNA_1:50
PDF 10_ELEWACJA_POŁUDNIOWA_1:50
Należy do utworzonego w 1997 r. Szlaku Polichromii Brzeskich. Autorstwo malowideł przypisuje się nieznanemu z imienia Mistrzowi Brzeskich Pokłonów Trzech Króli. Fundatorami kościoła byli przedstawiciele zasłużonego rodu z Pogorzeli (v. Pogarell). Obecna budowla jest wynikiem rozbudowy gotyckiego ceglanego prezbiterium o nowożytną nawę w konstrukcji szkieletowej - jest to jeden z najstarszych zachowanych przykładów jej zastosowania w tym regionie. Ponadto w kościele możemy podziwiać fragmentarycznie zachowane dzieła nowożytnego rzemiosła artystycznego, charakterystyczną chrzcielnicę, tzw. anioła chrzcielnego, barokowe organy Johanna Gottfrieda Wilhelma Schefflera (autora instrumentów m.in. w zamkowym kościele w Brzegu, w niedalekich Gierszowicach oraz we wrocławskim kościele Opatrzności Bożej), czy witraże z pracowni Adolpha Seilera (w której powstały witraże wielu dolnośląskich kościołów).
Historia
W 1376 r. pojawiły się pierwsze wzmianki o kaplicy w Krzyżowicach. W 2 poł. XV w. ród v. Pogarell rozpoczął budowę murowanej świątyni. Przypuszczalnie z przyczyn ekonomicznych przerwano ją po wzniesieniu prezbiterium - które jednak mogło już służyć celom sakralnym. Malowidła w jego wnętrzu wykonał ok. 1418-1428 r. artysta zw. Mistrzem Brzeskich Pokłonów Trzech Króli. W 1534 r. kościół stał się świątynią protestancką. Na potrzeby nowej konfesji malowidła zostały wówczas zamalowane. Szkieletowa nawa wraz z wieżą powstały w 1580 r. z fundacji Georga v. Kittlitz. Kościół był wielokrotnie remontowany (m.in. w 1695/1696, 1722, 1761, 1777, 1830), w związku z pracami prowadzonymi w l. 1906-1907 rodzina v. Pfeil zamówiła witraże w znanej wrocławskiej pracowni Adolpha Seilera. Aż do końca II wojny światowej kościół należał do zboru ewangelickiego. W 1957 r. został włączony jako filia do utworzonej wówczas parafii w Pogorzeli. W 1963 r. odsłonięto ukryte przez 400 lat pod tynkiem malowidła w prezbiterium. Również w l. 60. przeprowadzono renowację witraży.
Opis
Kościół znajduje się w zachodniej części wsi, po płn. stronie drogi prowadzącej do Obórek. Do skierowanego na wschód, murowanego z cegły w wątku gotyckim i oszkarpowanego prezbiterium z zakrystią od północy, dostawiona jest nieco szersza nawa w konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą. Do niej od zachodu przylega słupowa, oszalowana wieża. Siodłowe dachy kryte są gontem. Od południa znajduje się, dostępna z zewnątrz, kaplica pogrzebowa. Wewnątrz widoczne są ślady świadczące o zmianach planów budowlanych w trakcie ich realizacji, np. miejsce na sklepienia, które ostatecznie nie powstały. Z 2-kondygnacyjnych empor, biegnących początkowo przy zachodniej i północnej ścianie nawy, istniejących jeszcze przed II wojną światową, pozostały tylko te zachodnie. Ich górna galeria jest nieco cofnięta w stosunku do dolnej, na której znajdują się organy, dzieło brzeskiego organmistrza J.G.W. Schefflera (1778). Na ścianach prezbiterium częściowo zachowała się gotycka polichromia. W malowanych ramach przedstawione są: Pokłon Trzech Króli (ściana północna), Ukrzyżowanie na Drzewie Życia wraz z Męczeństwem św. Achacjusza Meliteńskiego i Dziesięciu Tysięcy Legionistów, przy sakramentarium anioły i Veraikon, oraz Vir Dolorum (ściana południowa). W nawie widoczna jest drewniana konstrukcja szkieletowa ścian. Część d. wyposażenia jest rozczłonkowana i pozbawiona pierwotnego kontekstu: kosz polichromowanej ambony (1614) z przedstawieniami ewangelistów służy jako mównica, a bariera jej schodów, z namalowanymi św. św. Piotrem i Pawłem, została powieszona na ścianie, zwieńczenie manierystycznego ołtarza głównego, z malarską sceną Ukrzyżowania, znajduje się w przedsionku nad drzwiami. Interesująca drewniana barokowa chrzcielnica (1724) w postaci anioła z rozpostartymi skrzydłami, trzymającego muszlę, umieszczona jest wtórnie na ścianie. Pierwotnie nad aniołem unosiła się Gołębica Ducha Św. W kościele znajduje się również ośmioboczna chrzcielnica z piaskowca (XVI w.). Na stallach widnieje data „1578”. Bariery empor i chóru również mogą pochodzić z tego czasu. Okna witrażowe w prezbiterium pochodzą ze znanej pracowni witrażowej (1907).
Kościół jest użytkowany, dostępny. Należy do Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Pogorzeli.
Oprac. Joanna Szot, OT NID w Opolu, 1.10.2014 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: gotycki
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_BK.18021, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_BK.10585