Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Barbary - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Barbary


kościół 1. poł. XIV w. Krzyżanowo

Adres
Krzyżanowo, 9

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. malborski, gm. Stare Pole

Wyjątkowo wartościowy przykład typowego dla żuławskich wsi gotyckiego założenia sakralnego.

Dobrze zachowany średniowieczny zespół kościoła z cmentarzem o pierwotnych granicach utrwalonych gotyckim murem należał do gęstej sieci parafii zakładanych na Żuławach w XIV i XV w.

Historia

Pierwsza wzmianka o parafii we wsi Krzyżanowo (niem. Notzendorf) pochodzi z 1319 roku. Kolejny zapis z 1330 r. w przywileju lokacyjnym dla pobliskiego Starego Pola świadczy o istniejącym kościele w Krzyżanowie.

Kościół został wybudowany prawdopodobnie dwuetapowo: w latach 1325-1330 powstały prezbiterium i zakrystia, w drugim etapie w k. XIV w. lub na pocz. XV w. - nawa (rozwarstwienie chronologiczne nie jest jednoznaczne i wymaga badań architektonicznych). Wraz z budową kościoła został założony cmentarz, którego granice wyznaczył ceglany mur z tego samego czasu. W protokole z lustracji w 1637 r. kościół został opisany jako murowany z oddzielną drewnianą wieżą i sygnaturką. W 1654 r. sygnaturka groziła zawaleniem, w 1669 r. jej stan nadal był zły. Wolno stojąca wieża spaliła się w 1688 r., nową zbudowano w 1735 r. blisko zach. elewacji kościoła. 17 stycznia 1818 r. wieża zawaliła się, niszcząc częściowo szczyt zachodni świątyni. Jeszcze w 1 poł. XIX w. po zewnętrznej stronie zach. granicy cmentarza stanęła drewniana dzwonnica. W 1857 r. wybudowano nową kruchtę południową (zarys dachu wcześniejszej nadal czytelny na licu nawy).

Świątynia w Krzyżanowie zawsze była kościołem katolickim, ostatnim proboszczem w okresie międzywojennym był ks. August Walaschewski. W latach II wojny światowej kościół nie został zniszczony i do dzisiaj ma zachowane cenne wyposażenie z XVII i XVIII wieku.

Opis

Zespół kościelny znajduje się w północno-wschodniej części historycznej wsi Krzyżanowo, na płaskim, nieznacznie wyniesionym terenie. Cmentarz, otoczony ceglanym murem, założony jest na planie nieregularnego wielokąta, jego część centralną zajmuje kościół. Gotycki zespół (kosciół, cmentarz i mur) jest uzupełniony drewnianą dzwonnicą z 1 poł. XIX w., która znajduje się poza cmentarnym murem, po pd. stronie głównej bramy. Teren chronionego zespołu nie jest geodezyjnie wydzielony, wg przybliżonego pomiaru powierzchnia cmentarza wynosi ok. 0,27 ha.

Kształt terenu cmentarza nie zmienił się od średniowiecza; jego najdłuższy bok przylega do wiejskiej drogi biegnącej z północnego-wschodu na południowy-zachód. Kierunek ten wyznacza ogólną kompozycję zespołu - zgodne z nim są dłuższa oś kościoła z ulokowaną na jej przedłużeniu bramą oraz dłuższa oś dzwonnicy. Dawne rozplanowanie cmentarza i układ kwater są niemożliwe do odtworzenia. Zachowały się nieliczne mogiły i nagrobki wzdłuż zachodniego odcinka muru i w północnej części cmentarza, m.in.: klasycystyczna stela z 1796 r., profilowany słupek z 1740 r., neogotyckie żeliwne krzyże (1825-1889). Częściowo zachował się również starodrzew (klony wzdłuż zachodniej granicy, jesiony przy granicy południowej i kasztanowce w północnej części).

Gotycki kościół jest wolno stojący, murowany z cegły, ściana zach. po wewnętrznej stronie konstrukcji szkieletowej. Wzniesiony na planie prostokąta, powiększonego o węższe prostokątne prezbiterium; od północy do prezbiterium przylega prostokątna zakrystia. Bryła świątyni zwarta - nawa, prezbiterium i zakrystia nakryte wspólnym dwuspadowym dachem, od południa i zachodu ustawione szczytowo dwie późniejsze niewielkie kruchty. Elewacje ceglane, opięte przyporami; okna, blendy i portale w większości ostrołukowe; szczyt wschodni symetryczny, uskokowy, zwieńczony sterczynami i dzielony wąskimi blendami; szczyt zachodni trójkątny, z cegły rozbiórkowej. Wnętrze salowe, nawa o obniżonym stropie wspartym środkiem na drewnianych słupach; pomiędzy nawą a prezbiterium ostrołukowy łuk tęczowy; po pd. stronie ołtarza gotycka szafka ścienna. Zachowane bogate wyposażenie, m.in. na ścianie południowej malowidło ścienne „Scena Ukrzyżowania Chrystusa” z XV w., późnobarokowy ołtarz główny, dwa rokokowe ołtarze boczne oraz zespoły figur z XVII i XVIII wieku.

Dzwonnica drewniana w konstrukcji słupowo-ramowej, przykryta niskim dwuspadowym daszkiem; na drewnianej konstrukcji zawieszone są trzy dzwony: barokowy z 1735 r., bezstylowy z 1855 r. oraz z 2 poł. XIX wieku.

Obiekt dostępny, zwiedzanie po wcześniejszym umówieniu w biurze parafialnym.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 26.09.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BK.39851, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BK.276796