Należy do najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce. Stanowi także cenny materialny dokument historii Żydów i ich eksterminacji przez Niemców w okresie II wojny światowej.

Historia

Starozakonni pojawili się gromadnie w Sławkowie, podobnie jak w wielu miastach guberni kieleckiej, w końcu XIX w. W 1896 r. zbudowali murowaną bożnicę, potem drewnianą mykwę, do 1903 r. utworzyli 5 elementarnych szkół żydowskich a w 1904 r. powstała Gmina Wyznaniowa. Sławkowscy Żydzi chowali swych zmarłych na cmentarzu w pobliskiej wsi Krzykawka. Najstarszy zidentyfikowany na podstawie nagrobka pochówek pochodzi z 1904 r., co dowodzi faktu, że pogrzeby na gruntach właściciela dóbr w Krzykawce odbywały się już przed formalnym kupnem działki przez gminy żydowskie ze Sławkowa i Strzemieszyc w 1907 r. Z 2 morg ziemi kupionych od Karola Gaszyńskiego, pół morgi przeznaczono pod kirkut. Teren cmentarza otoczono płotem drewnianym a z czasem kamiennym murem. Na sąsiedniej działce wybudowano dom przedpogrzebowy i mieszkanie dla dozorcy kirkutu. W 1928 r. na krzykawskim kirkucie pochowano pierwszego rabina gminy żydowskiej w Sławkowie Szulima syna Mosze Judy Zająca i nad jego grobem postawiono ohel. Na cmentarzu pochowano także Szamuela Jurkiewicza syna Josefa, potomka cadyka Elimelecha z Leżajska oraz cadyka Dawida syna Chaima Halbersztama z Sącza. W 1939 r. pochowano tu Żydów zamordowanych przez Niemców w pierwszych dniach II wojny światowej w okolicach mostu na Białej Przemszy i w Koźle. Okres wojny obiekt przetrwał w dobrym stanie. W latach 60. XX w. dzięki staraniom sławkowskiego Żyda Daniela Landsmana na cmentarzu przeprowadzono prace restauracyjne, wykonano remont ogrodzenia i zamontowano metalową bramę z datą 1966 r. Ostatni pochówek na kirkucie w Krzykawce miał miejsce w 1971 r. W l. 1991-92 zespół pod kierownictwem prof. Jana Samka dokonał inwentaryzacji tej nekropolii.

Opis

Cmentarz żydowski w Krzykawce leży na zachodnim krańcu gminy Bolesław przy granicy ze Sławkowem, nieopodal trasy E 94. Zajmuje obszar ok. 28 arów (pół morgi) i jest położony przy polnej drodze (ul. Nullo - ul. Podgórska) prowadzącej ze Sławkowa do Krzykawki. Na cmentarzu skatalogowano 293 mogiły z macewami zbliżonymi do siebie charakterem, wykutymi w I poł. XX w. w białym lub czerwonym piaskowcu. Prawie 30% (85 sztuk) wszystkich nagrobków ma kształt stojącego pionowo prostokąta. 55 macew cechuje piętrowy podział płyty nagrobnej. Taka macewa składa się z cokołu, płaszczyzny inskrypcyjnej, oddzielonej najczęściej gzymsem listwowym od przyczółka, wieńczy ją łuk z naddatkami, w którego płycinie umieszczono jakiś symbol. Wyjątkowy, prawie nie występujący na innych cmentarzach ziemi olkuskiej jest typ nagrobka uznawany za secesyjny o kształcie prostokąta z wyodrębnionym cokołem, z meandrycznym ornamentem i symbolicznymi płaskorzeźbami. Część tych nagrobków ma pozostałości czarnej farby, a niektóre są tumbowe. Tych „secesyjnych” nagrobków jest na cmentarzu w Krzykawce 49. Są tu marmurowe płyty, betonowe tumby, nagrobki w kształcie rzeźbionych pni drzew. Na macewach można zobaczyć stylizowane liście palmy i Drzewa Życia, zwierzęta, dzbany pochylone nad misą, dłonie w geście kapłańskim, płasko rzeźbione księgi, cytaty z biblii.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 05-11-2015 r.