Powstanie jego należy wiązać z wybitną na terenie ekonomii grodzieńskiej działalnością podskarbiego Antoniego Tyzenhauza, który doprowadził do zrealizowania tego projektu. Układ promienisty był ulubionym przez Tyzenhauza typem rozplanowania, który zastosował też w Dąbrowie Białostockiej, Kunsztowie pod Grodnem czy Żołudku należącym do Tyzenhauzów. Przynajmniej jeden z elementów układu przestrzennego - dwór i park ekonomiczny projektował słynny Giuseppe de Sacco, najbliższy architekt Tyzenhauza. Zapewne to on jest autorem planu przestrzennego XVIII-wiecznych Krynek. Niezwykle cenne są trzy cmentarze wyznaniowe usytuowane na terenie miasta: rzymskokatolicki, prawosławny i żydowski. Szczególnie ten ostatni jest wyjątkowo dobrze zachowany i jest jednym z bogatszych w Polsce zespołów żydowskiej rzeźby nagrobnej. Cmentarze te świadczą o wielokulturowości ziem dawnej Rzeczypospolitej. Plac przykościelny jest miejscem, gdzie zapewne funkcjonował pierwszy najstarszy rynek w mieście. Po zabudowaniach dworskich (dwór królewski, ekonomiczny) pozostały tylko fragmenty parku i fundamenty dawnych budynków.

Historia

Zalążkiem miasta Krynki był dwór królewski poświadczony już w 1429 roku. Wokół dworu zaczęło powstawać miasteczko, w którym już w 1517 r. budowano kościół. Plac przykościelny był zapewne pierwszym targowiskiem osady przedlokacyjnej, usytuowanej wzdłuż szlaku wiodącego z zach. na wsc. W 2. poł. XVI w. Krynki posiadały dwa rynki, 14 ulic, kościół i cerkiew wybudowaną po 1560 r. oraz 166 włók ziemi wraz z 5 przedmieściami. W 1569 r. Krynki otrzymały prawo miejskie magdeburskie. Zasadnicze zmiany w rozplanowaniu miasta zaszły po pożarze 1775 r., kiedy podskarbi Antoni Tyzenhauz rozplanował miasteczko nadając mu nowy kształt z regularnym promienistym rynkiem. Autorem projektu przebudowy był zapewne słynny architekt Giuseppe de Sacco.

Opis

Centrum miasta zajmuje sześcioboczny rynek z wychodzącymi z niego 12 ulicami. Jedna z ulic prowadząca z rynku na pd. zach. prowadzi do kościoła, przed którym istnieje plac dawniej zwany rynkiem konnym. Po przeciwnej stronie drogi na pn. od kościoła funkcjonował dwór ekonomiczny, po którym dzisiaj pozostały szczątki parku i fundamenty zabudowań. Dalej na pd. zach. od kościoła zlokalizowano w XIX w. cmentarz katolicki. Na pn. wsch. od rynku funkcjonuje jeden z najlepiej zachowanych do dziś cmentarzy żydowskich, a dalej za nim w tym samym kierunku cmentarz prawosławny założony w XIX w. z drewnianą kaplicą cmentarną rozebraną w 1989 r. i następnie znów odbudowaną.

Zabytek dostępny.

Oprac. Grzegorz Ryżewski, OT NID w Białymstoku, 06-10-2014 r.