Cerkiew jest jedną z najstarszych zachowanych drewnianych świątyń Kościoła wschodniego w Polsce. Reprezentuje prosty, archaiczny typ drewnianej, trójdzielnej cerkwi.

Historia

Parafia w Kruhelu Wielkim wzmiankowana była już w 1448 r. Zachowaną do dzisiaj cerkiew wybudowano przed 1630 r., zapewne w pocz. XVII w. W XVIII w. w pobliżu cerkwi wzniesiono wolnostojącą dzwonnicę. Od 1785 r. cerkiew stała się filią parafii gr.-kat. w Prałkowcach. W 1837 r. przeprowadzono prace remontowe cerkwi (prawdopodobnie wówczas poszerzono przejście pomiędzy babińcem a nawą). W 1884 r. przeprowadzono remont cerkwi, podczas którego podwyższono zrąb ścian, założono nowe sklepienia, powiększono okno w prezbiterium, wprowadzono nowe okno w babińcu, wycięto przegrodę pomiędzy nawą i prezbiterium, wykonano ikonostas, a wnętrze pokryto polichromią. Po 1947 r. cerkiew pozostawała opuszczona popadając w ruinę (m. in. w 1985 r. runęła zrębowa kopuła nawy). W 1989 r. przystąpiono do remontu cerkwi, jednak po rozebraniu obiektu nie kontynuowano prac remontowych. Gruntowny remont przeprowadzono dopiero w l. 1997-2000. Jak wynika z przeprowadzonych w l. 80. XX w. badań pierwotnie cerkiew była niższa, połacie dachowe prezbiterium i babińca były znacznie wysunięte i przedłużone do ok. połowy wysokości nawy, wzdłuż której były kontynuowane w postaci daszku okapowego. Wewnątrz, pomiędzy prezbiterium a nawą istniała konstrukcyjna przegroda ołtarzowa.

Opis

Zespół usytuowany jest na opadającym zboczu góry w pd. części dawnej wsi, ok. 50 m na zach. od drogi przez d. wieś. Teren cerkiewny jest zadrzewiony, z nielicznym starodrzewem. W centralnym punkcie położona jest orientowana cerkiew. Na zach. od cerkwi stoi drewniana dzwonnica. Cały teren wokół cerkwi zajmuje cmentarz, z licznymi nagrobkami (w tym kilka starych).

Jest to niewielka, trójdzielna cerkiew złożona z prezbiterium, nawy i babińca na rzutach zbliżonych do kwadratu. Wymiary prezbiterium i babińca są zbliżone, nawa jest nieco większa. Do prezbiterium od pn. przylega prothesis. Bryła cerkwi jest zwarta, z dominantą części środkowej, tj. nawy, która jest wyższa od pozostałych członów budowli i nakryta dachem namiotowym. Nad prezbiterium i babińcem znajdują się dachy trzyspadowe, których kalenice założono poniżej okapu dachu nawy. Świątynię obiega niewielki fartuch gontowy chroniący podwaliny. Cerkiew posadowiona została na kamiennym fundamencie, wzniesiona z drewna w konstrukcji zrębowej. Ściany i połacie dachowe w całości pokryto gontem. Portal wejściowy od zach. do babińca jest zamknięty półkoliście, portal od pd. do nawy - odcinkowo. Prostokątne otwory okienne są zamknięte odcinkowo. Wnętrza prezbiterium i babińca nakryte zrębowymi sklepieniami kolebkowymi, w nawie kopuła zrębowa, w prothesis strop płaski. Wyposażenie wnętrza nie zachowało się.

Wolnostojąca dzwonnica położona niedaleko cerkwi, wzniesiona została na rzucie kwadratu. Ukształtowana została w formie wieży o ścianach zwężających się ku górze, zwieńczona galerią arkadową i nakryta dachem namiotowym. W dolnej części znajduje się wydatny fartuch gontowy osłaniający podwaliny. Dzwonnica wzniesiona została z drewna w konstrukcji słupowo-ramowej i oszalowana deskami w pionie; dach pokryto gontem.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, możliwość zwiedzania wnętrz po uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 02-10-2015 r.