Był on jednocześnie mauzoleum rodowym możnej rodziny Chreptowiczów, kolonizatorów rozległych obszarów puszczańskich, fundatorów parafii katolickiej i prawosławnej.

Historia

Budowniczym cerkwi był Adam Chreptowicz (1557-1632), podkomorzy nowogródzki, wielokrotny poseł na sejmy i trybunały. Świątynia została wzniesiona około 1617 roku i była przeznaczona nowo fundowanemu zgromadzeniu bazylianów, którzy przebywali tu tylko do 1627 r. Od 1684 do 1821 r. pełniła rolę świątyni klasztornej funkcjonujących tu dominikanów. Następnie została przejęta przez parafię rzymskokatolicką w Krasnymborze i pełniła do 1870 r. funkcję głównej świątyni parafialnej, następnie (gdy wybudowano nowy kościół parafialny) - kaplicy.

Opis

Usytuowany na wzgórzu kościół jest dominującym akcentem urbanistycznym osiedla. Obiekt o wymiarach 21 na 15 m i o kubaturze 3000 m3, jest niewspółmiernie mały w stosunku do 30 m wieży. Jest to ciekawy przykład założenia centralnego na krzyżu greckim, o trzech apsydach w kształcie spłaszczonych łuków koszowych. Posiada ostrołukowe okna i żebrowe sklepienia. Jest to budowla orientowana, murowana, założona na rzucie trójlistnym, z wieżą nakrytą ostrosłupowym hełmem od frontu i dwiema niskimi zakrystiami przy prezbiterium. Kościół krasnoborski jest bardzo ciekawym konglomeratem stylów architektonicznych, które na przełomie XVI i XVII w. występowały na pograniczu Litwy i Korony. Trójlistny rzut nawiązuje do architektury bizantyjskiej i wskazuje na związki fundatora kościoła z kulturą prawosławia - jak większość litewskiej szlachty Adam Chreptowicz zanim przyjął unię był wiernym Cerkwi prawosławnej. Ostrołukowe otwory okienne i blendy, a także żebrowe sklepienia przekrywające wnętrze są reminiscencją gotyku, który na tych obszarach funkcjonował bardzo długo. Jak wiele świątyń z tego okresu, kościół w Krasnymborze wyróżnia się masywną wieżą, czworoboczną w dolnych i ośmioboczną w górnej kondygnacji, zaś żebra jego sklepień spływają na niewielkie plakietki z motywem uskrzydlonej główki anielskiej, co świadczy o wpływach północnego renesansu, który w dość prowincjonalnej formie zdominował na początku XVII w. budownictwo sakralne na Grodzieńszczyźnie. Na bocznych elewacjach kościoła widoczne są łukowate nisze, będące pozostałością cel klasztornych, istniejących jeszcze na początku XIX w., zaś pod świątynią znajduje się krypta grobowa, obecnie pusta, będąca miejscem spoczynku kilku pokoleń Chreptowiczów. W ołtarzu głównym znajduje się słynący cudami, ukoronowany obraz Matki Bożej Krasnoborskiej z 1. poł. XVII w. (ok. 1625).

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania w dni powszednie po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem parafii.

Oprac. Grzegorz Ryżewski, OT NID w Białymstoku, 27.08.2014 r.