lub z XII w. Przedlokacyjne pochodzenie świątyni potwierdza cofnięcie budowli do osi ulicy Grodzkiej i ukośne ustawienie do jej ciągu. Elewacja frontowa świątyni w typie Il Jesu to zredukowana wersja fasady pobliskiego kościoła Świętych Piotra i Pawła, nawiązująca do rzymskiego kościoła Santa Maria Della Scala. Kościół od czasu budowy w 2. ćwierci XVII w. zachował się w niezmienionym kształcie.

Historia

Istniejący na tym miejscu kościół średniowieczny od 1618 r. użytkowany był wraz ze zbudowanym w sąsiedztwie klasztorem przez siostry zakonne karmelitki bose. W 1634 r. romańską świątynię rozebrano i w latach 1637-1640, prawdopodobnie według projektu nadwornego architekta króla Zygmunta III Wazy Giovanniego Battisty Trevano, wzniesiono obecny kościół. W 1787 r. zakonnice opuściły klasztor, a kościół zamknięto. W 1816 r. Senat Wolnego Miasta Krakowa tytułem naprawy krzywd jakich doznali protestanci krakowscy w przeszłości (trzykrotne zniszczenie ich świątyni przy ul. św. Jana) przekazał ewangelikom nieużytkowaną budowlę, która po odnowieniu szybko stała się centrum życia religijnego i społecznego wspólnoty ewangelickiej w mieście, której początki w Krakowie sięgają połowy XVI w.

Opis

Skromna, wczesnobarokowa, murowana, jednonawowa, świątynia zbudowana została na planie wydłużonego prostokąta z niewyodrębnionym na zewnątrz prezbiterium zamkniętym ścianą prostą. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt z wazonami na narożnikach. Jej dolną kondygnację zdobią toskańskie pilastry, między którymi znajdują się płytkie nisze. Kondygnację górną, ujętą wolutowymi spływami, ożywiają jońskie pilastry i okno w bogato dekorowanych obramieniach. Nad wejściem do kościoła widnieje inskrypcja: Frustra vivit qui nemini prodest (na próżno żyje, kto nikomu nie przynosi pożytku). Wewnątrz dominuje biel sklepienia kolebkowego z lunetami i ścian ozdobionych bogatą dekoracją stiukową z czasów budowy świątyni (m.in. profilowanymi listwami spinanymi wolutowymi klamrami, wydzielającymi pola o różnych kształtach geometrycznych). Ściany podzielone są zdwojonymi pilastrami o jońskich kapitelach, między którymi w nawie znajdują się wnęki ołtarzowe. Wyposażenie świątyni jest skromne i surowe, zgodnie z przekonaniami ewangelików nie uznających wszelkich ozdób i upiększeń; Ołtarz główny o cechach klasycystycznych (w kościele ewangelickim pełniący funkcję wyłącznie stołu komunijnego) pochodzi z ok. 1870 roku; Znajduje się w nim obraz Henryka Siemiradzkiego "Chrystus uciszający burzę na morzu" z 1882 roku. Nad ołtarzem na tle okna z witrażem wykonanym w okresie międzywojennym według projektu Adama Ciompy, a przedstawiającym "Upadek w grzech i Wylanie Ducha Św." umieszczony jest najcenniejszy zabytek w kościele, krucyfiks gotycki z ok. 1380, jeden z najstarszych zachowanych w Krakowie. Przed stołem komunijnym ustawiona jest chrzcielnica zwieńczona figurką Jezusa Chrystusa poddającego się chrztowi Jana Chrzciciela. Współczesna ołtarzowi jest ambona. Na tablicach zawieszonych w nawie znajdują się numery pieśni śpiewanych podczas nabożeństw. Warto zwrócić uwagę na epitafium Mikołaja Reja, wykonane w 1986 na wzór oryginalnego z 1921 wg projektu Jana Raszki i zniszczonego przez hitlerowców w 1940 oraz na płyty nagrobne wmurowane w południową ścianę kościoła, pochodzące ze zboru ewangelickiego we wsi Wielkanoc pod Krakowem. Od strony południowej do parceli kościelnej przylega dom Gminy Ewangelickiej (ul. Grodzka 58), wzniesiony w latach 1909-1911 według projektu Jana Zawiejskiego.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 15.09.2014 r.