z inicjatywy księdza Pawła Gajewskiego. Kościół p.w. św. Stanisława jest budowlą barokową, posiada cenne wyposażenie wnętrza utrzymane w stylu barokowym i rokokowym. W czasie II wojny światowej w budynku poklasztornym mieściło się ciężkie więzienie dla kobiet.

Historia

Koźmin, jedno z najstarszych miast Wielkopolski, założone w XIII w. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 1232 r. Władysław Odonic, książę wielkopolski, nadał Zakonowi Templariuszy wieś Koźmin z przywilejem przeniesienia jej na prawo magdeburskie. W latach 1312-1338 Koźmin był miastem królewskim. W 1338 r. Król Kazimierz Wielki nadał dobra koźmińskie Maćkowi Borkowicowi, późniejszemu staroście poznańskiemu, który za liczne rozboje skazany został na śmierć głodową na zamku w Olszynie. Bartosz Wezenberg z Odolanowa, wojewoda poznański, otrzymał Koźmin od Kazimierza Wielkiego jako sukcesor skazanego na śmierć głodową za zdradę Maćka Borkowicza. Od 1449 roku Koźmin znajdował się we władaniu Hińczy z Rogowa, w 1471 przeszedł na własność Bartłomieja z Iwanowic, którego ród przyjął nazwisko Koźmińskich. Na początku XVI wieku Maciej Koźmiński sprzedał swe dobra Łukaszowi Górce, kasztelanowi poznańskiemu. Po śmierci Stanisława Górki w 1592 r. majątek przeszedł w ręce Stanisława Czarnkowskiego. Następnie majątek zakupił Stanisław Przyjemski, wojewoda poznański i kaliski. Zakon Braci Mniejszych, Bernardynów, został sprowadzony do Koźmina w 1628 r. z inicjatywy ks. Pawła Gajewskiego przy wsparciu ówczesnych właścicieli miasta Stanisława Przyjemskiego i jego żony Anny z Czarnkowskich. W 1629 wzniesiono drewnianą świątynię i zabudowania klasztorne. Od 1648 r. sukcesywnie zastępowano je murowanymi. W latach 1648-70 wzniesiono kościół. Jednocześnie prowadzono prace przy budowie klasztoru. W 1670 r. wzniesiono przy kościele krużganek i wieżę bramną. W 1712 r. wzniesiono górującą nad nawą wieżyczkę na sygnaturkę. W 1725 r. podpisano umowę z Balcerem Feyschnerem z Rawicza na ukończenie budowy klasztoru. W 1818 r. władze pruskie zlikwidowały zakon. W 1828 przebudowano budynki klasztorne na więzienie. W 1851 roku rząd krajowy oddał poklasztorny parafii koźmińskiej na własność. W 1885 roku świątynia została odnowiona wewnątrz. Kościół pobernardyński służył jako kościół sukursalny miejscowego proboszcza. W 1925 r. utworzono osobną parafię pw. św. Stanisława BM dekretem biskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego Edmunda kardynała Dalbora. Zastosowano dla zarządu parafią unię personalną. Do roku 1967 parafią zarządzał proboszcz kościoła farnego w Koźminie Wlkp. Gruntowny remont kościoła w latach 1967-68. 1989-90 odmalowano prezbiterium, odnowiono krużganki. 1992 wyremontowano zwieńczenia szczytów wystających ponad dach kościoła i wieżyczkę na sygnaturkę.

Opis

Zespół klasztorny OO Bernardynów zlokalizowany został poza centrum lokacyjnego miasta, na północ od niego, na terenie dawnego Przedmieścia Poznańskiego. Zajmuje czworoboczną parcelę rozszerzająca się ku północy, którą wyznaczają Ulce Klasztorna (od wsch.), Bernardyńska (od pd.), Poznańska (od zach.). Od północy rozciągają się ogrody i tereny upraw. Klasztor położony jest w narożniku południowo wschodnim parceli. Od południa przylega do niego kościół p.w. św. Stanisława Bpa z obszernym czworobocznym dziedzińcem otoczonym krużgankiem. Na zachód od kościoła leżą stawy. Kościół p.w. św. Stanisława jest budowlą murowaną, jednonawową, z nieco węższym prezbiterium. Nawa pięcioprzęsłowa przechodzi w nieco niższe dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte wielobocznie. Przy prezbiterium od północy, w obrębie klasztoru znajduje się zakrystia. W nawie od zachodu znajduje się kruchta, nad nią chór muzyczny. Wewnątrz ściany nawy podzielone są zdwojonymi pilastrami podtrzymującymi przełamujące się belkowanie. W prezbiterium malowane pilastry zwieńczone plastycznymi kapitelami. Wnętrza przykrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, w nawie na gurtach, w kruchcie sklepienia krzyżowe. Na ścianie ponad łukiem tęczowym znajdują się barokowe stiukowe płaskorzeźbione postacie z ok. 1737-39 - Matka Boska jako królowa anielska w otoczeniu figur alegorycznych. Chór muzyczny rozczłonkowany pilastrami ujmującymi wnęki, na balustradzie umieszczono rokowe kartusze z ok. 1780. Zewnątrz kościół oszkarpowany. Fasada zachodnia zwieńczona jest skromnym szczytem ze spływami, pilastrami i trójkątnym przyczółkiem, w elewacji wschodniej znajduje się krucyfiks barkowy. Kościół nakryty jest dachami dwuspadowymi z dwoma wieżyczkami nad nawą. Wewnątrz zwraca uwagę cenne, głównie barokowe i rokokowe, wyposażenie świątyni z 2 poł. XVII i 1 poł. XVIII w. Ołtarz główny barokowy, wzniesiony po 1650 r.. Architektoniczny, dwukondygnacjowy z bramkami i rzeźbami biskupów, świętych, aniołków, Dzieciątka Jezus i NMP. W polu głównym obraz Matki Boskiej Niepokalanie poczętej z ok. poł. XVII w. Oprócz bogato rzeźbionych ołtarzy uwagę zwraca rokokowa ambona, wykonana w 1725 r. przez poznańskiego snycerza Franciszka Antoniego Braumbachera i rokokowy prospekt organowy z ok. 1780 r. z figurkami muzykujących aniołków. Od południa przylega do kościoła dziedziniec otoczony krużgankiem. Prowadzącą na dziedziniec wieżę bramną wybudowano w 1 poł. XVIII w. Dwupiętrowe budynki klasztorne zgrupowane są wokół wirydarza. Skrzydło wschodnie przylega do prezbiterium kościoła, skrzydło zachodnie wysunięte lekkim ryzalitem ku północy, skrzydło zachodnie znacznie przedłużone w kierunku wschodnim. Wnętrza częściowo przebudowane. Klasztor jest budowlą murowaną, nakrytą dachami dwuspadowymi, krytymi dachówką karpiówką.

Zabytek częściowo dostępny. Bliższe informacje na temat parafii znajdują się na stronie www.swstanislaw.kozminwlkp.pl. Klasztor niedostępny, w budynkach poklasztornych znajduje się Państwowy Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy.

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 27-10-2015 r.