założenia obronnego. Wiadomo, że obiekt był główna siedzibą rodu Koziegłowskich i jest nierozerwalnie związany z historią Koziegłów i regionu. Unikatową cechą jest fakt, że założenie łączy element murowanej i drewniano ziemnej architektury obronnej. Pomimo braku okazałej ruiny koziegłowskie stanowisko archeologiczne jest obiektem niezwykle cennym zarówno pod względem naukowym jak i zabytkowym.

Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się na krawędzi Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, około 1,25 km na północny-zachód od koziegłowskiego rynku, wśród okresowo podmokłych łąk, na południe od opływającej go rzeki Sarni Stok. Powierzchnia reliktów ufortyfikowanej rezydencji możnowładczej wynosi około 1,7 ha. Po zamku-rezydencji pozostały wały z fosami i resztki fundamentów niewidoczne spod humusu i trawy. W świetle dotychczasowych badań można powiedzieć, że główna, murowana z kamienia część zamku otoczona była murem obwodowym, a założenie w planie miało kształt prostokąta o wymiarach 50 na 25 m i obejmowało nieduży obszar, tj. około 725 m². Budowla ta otoczona była dwoma pierścieniami wałów ziemnych, zapewne zwieńczonych konstrukcją drewnianą, pomiędzy którymi znajdowała się fosa. Do głównego założenia od strony wschodniej przylegał nieduży, owalny tzw. przygródek. Można dodać, że niewidoczne w terenie mury zachowały się do wysokości około 1 m.

Historia

Nie wiadomo z czyjej inicjatywy, ale zamek prawdopodobnie wybudowano już w 1. połowie XIV w. Włodzimierz Błaszczyk uważa, że ufortyfikowany obiekt, mógł zostać wzniesiony wcześniej, a budowniczym mógł być Mikołaja herbu Lis (ur. ? - zm. 1206 r), który w latach 1176-1206 był wojewodą krakowskim, a w latach 1194-1199, w imieniu księcia Leszka I Białego (ur. 1184 lub 1185 - zm. 1227), pełnił funkcję współregenta. W pierwszej fazie założenie miało być drewnianą budowlą (obronną wieżą?) stojącą na kopcu, czyli tzw. gródkiem stożkowym. Natomiast Stanisław Kołodziejski, wychodząc z założenia, że zamek wzniesiono około połowy XIV w., uważa, że fundatorem mógł być Mściwój (syn Mściwoja z Krzelowa), pełniący m.in. funkcję łowczego i podkomorzego krakowskiego, którego postać odnotowywana jest w źródłach pisanych w latach 1336-1385. Pierwszym poświadczonym źródłowo właścicielem zamku jest jednak dopiero jego syn Krystyn z Koziegłów (ur. ? - zm. 1437 r.). kasztelan sądecki (1386-1417 r.) i dowódca 42. chorągwi w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. Do 1519 roku siedziba była w rękach rodu Koziegłowskich, a następnie przeszła w posiadanie biskupa krakowskiego Jana Konarskiego i stała się własnością biskupstwa. Wiadomo również, że w 1598 r. rezydencja była już całkowicie zrujnowana, a w 1865 r. rozebrano zachowane do XIX w. resztki murów. Należy dodać, że w 1426 r. zamek odwiedził sam król Władysław Jagieło (ur. ok. 1352, lub ok. 1362 - zm. 1434 r.).

Stan i wyniki badań

Obiekt badany był wykopaliskowo w latach 1966-1969 (Włodzimierz Błaszczyk) oraz w 1978 r. Rozpoznano podstawowe elementy założenia i pozyskano liczny zbiór zabytków ruchomych datowanych na XIV-XVI w. Podczas prac odsłonięto kwadratową (9 na 9 m) basztę bramną, fragmenty murów z łamanego kamienia wapiennego, prostokątny prawdopodobnie mieszkalny budynek oraz fragment wybrukowanego dziedzińca. Warto dodać, że znany jest dokument z 1472 r. w którym mowa, że w rezydencji znajdowała się kaplica, piekarnia, świetlica koło wieży zamku, a wały były zwieńczone dwoma rzędami parkanów.  

Zabytek jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 31.10.2014 r.