XX w. Ponadto skrzydło boczne jest jednym z ciekawszych przykładów późnego historyzmu pośród siedzib ziemiańskich na Pomorzu Zachodnim.

Historia

Najstarsza historia posiadłości w Koziej Górze jest dosyć niejasna. Przez stulecia wieś należała do starego i wpływowego rodu Podewilsów, którzy swoją główną siedzibę mieli na zamku Krągu. Geograf i historyk Heinrich Berghaus w swoim dziele topograficznym dotyczącym Pomorza pisze, że przedstawiciele rodu uważali, iż Kozia Góra od XIV w należała do Podewilsów. Jednak jego zdaniem wieś do 1627 roku mogła być własnością biskupów tytularnych w Kamieniu Pomorskim. W spisie własności ziemskiej kapituły kamieńskiej przy miejscowości Kozia Góra napisano, „Koseghe, zu den podewilsen Lehne” (Kozia Góra, lennem Podwilsów). Zapis ten potwierdza przynależność Koziej Góry do Podewilsów, którzy jednak na części majątku mogli być lennikami biskupów kamieńskich. W opracowaniu Dunckera Nikolaus von Podewils urodzony w 1538 roku określony jest jako „dziedzic oraz pan zamkowy na Koziej Górze”. Ród ten był jednym ze znaczniejszych na Pomorzu Zachodnim - jego przedstawiciele zajmowali często wysokie stanowiska. W czasach niepodległości Pomorza Zachodniego Podewilsowie należeli do książęcej gwardii przybocznej. W 1490 roku, książę Bogusław X wysłał Adama von Podewilsa w poselstwie do króla polskiego Kazimierza aby prosić go o rękę jego córki Anny. Marszałek dworu, Peter von Podewils towarzyszył Bogusławowi X w wyprawie do Ziemi Świętej, podczas której wykazał się dużą odwagą - w 1496 r. uratował księciu życie podczas bitwy morskiej z tureckimi piratami niedaleko wyspy Kandii. Niezmiernie ciekawą postacią był Heinrich von Podewils któremu nadano tytuł hrabiowski w 1741 r. Był on pierwszym ministrem króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego. Szukający w polityce zagranicznej kompromisów i unikający konfrontacji Podewils, określany był przez ówczesnych „bojaźliwym z natury” tudzież „tchórzliwą kurą”. W 1756 roku, po próbach odroczenia za wszelką cenę wybuchu wojny siedmioletniej został przez króla usunięty ze stanowiska i zastąpiony przez Karla Wilhelma Finck hrabiego von Finckenstein.

Nie wiadomo, kiedy wybudowano rezydencję w Koziej Górze. Wydaje się, że siedziba mieszkalna znajdowała się tutaj od najdawniejszych czasów. W 1637 r. w Koziej Górze urodził się Bogislav von Podewils. Możliwe, iż relikty ówczesnego dworu lub pałacu przetrwały w murach dzisiejszej rezydencji, jednak obecny stan badań nie pozwala tego stwierdzić. Wiadomo, że procesy uwłaszczeniowe przyczyniły się ok. 1818 r do wielkiej modernizacji majątku. W tym czasie powstał duży zespól budynków gospodarczych o konstrukcji ryglowej. Ok. 1818 roku wybudowano lub przebudowano w formach klasycystycznych również siedzibę szlachecką, którą pokazuje rycina opublikowana przez Duckera z ok. 1860. Teza iż dwór ten miał powstać ok. 1770 roku jest nieuzasadniona. Założoną na planie prostokąta piętrową rezydencję nakryto czterospadowym dachem. Fasadę zaakcentowano płytkim ryzalitem, zwieńczonym zapewne przez niski trójkątny fronton. W drugiej ćwierci XIX w. pod wpływem ogólnie panującej w tym czasie mody dobudowano niewielką neogotycką oranżerię. Kolejnej dużej modernizacji dokonano zapewne w trzeciej ćwierci XIX w. w formach neogotyku angielskiego. Rozebrano wspomnianą wyżej oranżerię. Pałac przedłużono od północno-zachodniej oraz południowo-wschodniej. Korpus główny podwyższono o jedną kondygnację oraz nakryto niskim dwuspadowym dachem. Naroża zaakcentowano prostokątnymi sterczynami stylizowanymi na bartyzany. Okna zwieńczono naczółkami w formie gierowanych gzymsów. W 1886 roku zmarł Hermann Heinrich Wilhelm von Podewils nie pozostawiwszy męskiego potomka. Kozią Górę odziedziczyła córka Hedwig, której mężem był hrabia Ferdinand Gustav Engelbert Alfred Adalbert Poninski (zmarły w 1913). Ostatniej rozbudowy pałacu dokonano na pocz. XX w. W tym czasie w miejscu dawnej oranżerii wybudowano skrzydło południowo-wschodnie w formach dojrzałego neogotyku charakterystycznych dla późnego historyzmu. Budowla ujęta w narożach ryzalitami-wieżami o zwieńczeniu w formie krenelaża z bartyzanami, wyraźnie nawiązuje do rycerskiej architektury warownej, mającej przypominać o pradawnych dziejach oraz znaczeniu rodu Podewilsów. Charakterystyczna galeria arkadowa, zróżnicowane i bogato opracowane okna, pełnoplasyczne rzeźby rycerzy, liczne herby były wyrazem potrzeby monumentalizmu i reprezentatywności typowej dla późnego okresu wilhelmińskiego. Po śmierci Hedwig w 1934 r. majątek odziedziczył Carl von Waldow. Wraz z małżonką Hedwig z domu Puttkamer zmarł on w tragicznych okolicznościach 5 marca 1945 r. W 1945 r. na terenie pałacu mieszkali przez krótki okres żołnierze radzieccy. Po wojnie dawną posiadłość Podewilsów upaństwowiono. W pałacu znajdowały się biura PGR oraz mieszkania pracownicze. Obiekt był przez długie lata nie remontowany. W latach 70-tych XX wieku naprawiono dach nad korpusem głównym oraz wymieniono część okien. Pomieszczenia w skrzydle bocznym użytkowane były do lat 70-tych. W 1981 zawaliły się stropy. W 1988 roku cały budynek był nie użytkowany, ale prowadzono prace projektowe. Obecnie pałac jest własnością prywatną i nie jest użytkowany.

Opis

Zespół rezydencjonalny w Koziej Górze położony jest przy drodze krajowej Szczecin-Koszalin. W centrum założenia usytuowany jest pałac. Przed nim, po południowo-zachodniej stronie usytuowane jest podwórze gospodarcze otoczone budowlami gospodarczymi, zaś po północnej i zachodniej stronie rozciąga się park krajobrazowy. Pałac na rzucie prostokąta składa się z korpusu głównego oraz skrzydła południowo-wschodniego z kwadratowymi wieżami-ryzalitami w narożach. Do korpusu głównego przylega dobudówka w narożu północnym oraz ganek wejściowy od południowego zachodu. Od północnego wschodu widoczny jest ślad po werandzie ogrodowej. Utrzymany w stosunkowo skromnych formach neogotyku angielskiego korpus główny jest dwupiętrowym budynkiem z niską kondygnacją poddasza, nakrytym niskim czterospadowym dachem. Naroża zaakcentowano prostokątnymi sterczynami stylizowanymi na bartyzany. Elewacje zwieńczono gzymsem wspartym na kroksztynach oraz podzielono gzymsem kordonowym nad parterem. Pseudoryzalit środkowy zwieńczono niskim schodkowym szczytem, stylizowanym na blanki. Okna ujęto w górnej części gzymsami gierowanymi. W polu szczytu wieńczącego ryzalit wejściowy widnieją trzy herby: dwa rodu von Podewils (w tym jeden hrabiowski) oraz jeden którego przynależności nie udało się ustalić. Najbardziej reprezentacyjny charakter nadano skrzydłu południowo-wschodniemu, które utrzymane zostało w typowych dla późnego historyzmu, bogatych formach neogotyckich z elementami stylu mauretańskiego. Zwieńczono je blankami gibelińskimi w formie jaskółczego ogona oraz okrągłymi sterczynami stylizowanymi na bartyzany, akcentującymi naroża. W elewacjach kondygnację parteru oddzielono gzymsem podokiennym oraz zaakcentowano boniowaniem pasowym. Najbardziej malowniczy wygląd ma elewacja południowo-wschodnia, której wieże podzielono płytką wnęką zamkniętą łukiem schodkowym. Architekturę skrzydła bocznego wzbogacają zróżnicowane pod względem formy otwory okienne. Wnętrza na piętrze, pomiędzy wieżami doświetlone są dużymi oknami, których zamknięcia zaakcentowano powtarzającymi kształt ostrołuku gzymsami, opartymi na konsolkach. Obramienia te ozdobione są ponadto czołgankami oraz zwieńczone kwiatonami - opracowanymi niezwykle drobiazgowo. Otwory okienne podzielone były laskowaniem z maswerkami - dziś nie zachowanym. Zamknięte łukami schodkowymi okna II piętra podzielone są krzyżami, które wykonano w sposób imitujący elementy kamienne. Pomieszczenie na II piętrze pomiędzy ryzalitami-wieżami doświetla okazała galeria ostrołukowa z arkadami opartymi na kolumnach. Elewacje zdobią ponadto pełnoplastyczne figury rycerzy (obecnie bez głów, które zostały zniszczone), ustawione na konsolach na piętrze wież. Nad oknami piętra umieszczono dwa tonda z herbami rodu von Podewils, von Mutius oraz von Borcke.

Wnętrza pałacu są obecnie w dużym stopniu zdewastowane. Według schematycznego planu z 1988 r załączonego do karty ewidencyjnej, wnętrze korpusu głównego miało układ dwutraktowy. Część środkowa budynku wykazuje cechy typowe dla budownictwa z pierwszej połowy XIX w. Zachowała się częściowo klatka schodowa wybudowana prawdopodobnie ok. 1818 roku. W jednym z pomieszczeń można jeszcze zobaczyć posadzkę pochodzącą z pocz. XX w. Również zachowane fragmenty stolarki drzwiowej wykazują cechy stylistyczne typowe dla początku XX w.

Obiekt niedostępny, własność prywatna.

Oprac. Radosław Walkiewicz, OT NID Szczecin, 20-06-2017 r.