poł. XIX wieku. Charakteryzuje się on wyraźnym rozczłonkowaniem bryły świątyni i wyodrębnieniem jej poszczególnych członów: prezbiterium, nawy i przedsionka-dzwonnicy. Cerkwie tego typu zdobiono bardzo bogato przy pomocy szalunku o zróżnicowanym układzie oraz wycinanych w deskach ażurowych ornamentów - w wypadku cerkwi w Kożanach ograniczonych do wiatrownic i opasek okiennych.

Historia

Cerkiew w Kożanach wspominana jest w dokumencie z 1621 r. w związku z nadaniem jej ¾ włóki gruntu przez Macieja Lewickiego, cześnika podlaskiego. Prawdopodobnie istniała jednak już wcześniej. W XVII i XVIII w. pełniła rolę świątyni unickiej, nosiła wówczas wezwanie św. Jerzego Męczennika. W 1795 r. zbudowano w Kożanach nową drewnianą świątynię na planie ośmioboku. W 1829 r. zlikwidowano unicką parafię kożańską, a w 1835 r. należące do niej wsie dołączono do parafii w Rybołach. Od 1839 r. cerkiew prawosławna. Świątynia w Kożanach została rozebrana, a materiał z niej pochodzący wykorzystano w latach 1873-1874 do budowy cerkwi cmentarnej pw. św. Jerzego w Rybołach. Obecną cerkiew zbudowano w latach 1883-1886. W 1905 r. erygowano parafię prawosławną w Kożanach. W 1993 r. artyści z Sankt Petersburga wykonali polichromię wnętrza. W 2010 r. wymieniono szalunek zewnętrzny. W 2014 r. miał miejsce remont wnętrza polegający na oczyszczeniu ścian i sufitu oraz wymianie niektórych bali zrębu i wewnętrznego szalunku.

Opis

Cerkiew usytuowana na wschodnim krańcu wsi, po poludniowej stronie drogi do Zajączek, niedaleko źródeł rzeki Mieńki. Położona na wzgórzu, na cmentarzu ogrodzonym kamiennym murem z bramą od zachodu. Orientowana. Styl: tzw. rosyjsko-bizantyjski. Zbudowana na rzucie krzyża greckiego z wyodrębnionymi dwiema zakrystiami po obu stronach prezbiterium oraz kruchtą-dzwonnicą (od frontu) z dwoma lokalnościami po bokach. Kruchtę wieńczy wieża-dzwonnica, kwadratowa w pierwszej i drugiej, a ośmioboczna w trzeciej kondygnacji, nakryta ośmiobocznym hełmem. Hełm wieży i namiotowy dach nawy zwieńczone cebulastymi kopułkami. Ramiona krzyża greckiego i pomieszczenia przy kruchcie nakryte dachami dwuspadowymi, zakrystie pulpitowymi.

Drewniana, w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce. Dachy kryte blachą. Ściany i szczyty pokryte szalunkiem w układzie poziomym. Węgły odeskowane; gzymsy profilowane; w szczytach ażurowe wiatrownice. Okna wielokwaterowe w opaskach z uszakami. Otwory głosowe w dzwonnicy zamykane dwuskrzydłowymi okiennicami. Podłogi i stropy drewniane. Schody wewnętrzne drewniane jednobiegowe.

Wnętrze korpusu nawowego jednoprzestrzenne, w części środkowej wyniesione. Prezbiterium oddzielone ikonostasem. Po obu stronach kruchty dwa niewielkie pomieszczenia, w pomieszczeniu pn. schody na wieżę. Wyposażenie z 2. poł. XIX w.: drewniany neoklasycystyczny ikonostas i dwa kioty - jeden w stylu eklektycznym , a drugi tzw. rosyjsko-bizantyjskim.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 04.11.2014 r.