Została uznana przez ukraińskich badaczy jako najczystsza stylowo łemkowska cerkiew, a jej kopię wzniesiono we lwowskim skansenie jako modelowy przykład budownictwa sakralnego z obszaru Łemkowszczyzny.

Historia

Pierwsza źródłowa wzmianka o Kotani pochodzi z 1581 r. Parafię prawosławną prawdopodobnie erygowano na przełomie XVI i XVII w., w tym czasie być może również wzniesiono pierwszą cerkiew (z 1629 r. pochodzi dzwon ufundowany przez sołtysa kotańskiego). Parafię (greckokatolicką) zniesiono w 1799 r., a wieś przyłączono do parafii w Krempnej. Obecną cerkiew wzniesiono w XVIII w., gruntownie remontowana w l. 1840-1841 (1840 r. wyryto na jednym z kamieni w podmurówce, natomiast 1841 r. umieszczono na nadprożu oraz na drewnianej plakiecie nabitej na belkę zrębu kopuły; data ta często wiązana jest z budową tego obiektu) Na początku XX w. dachy nad nawą i prezbiterium nakryto blachą, a poszycie gontowe ścian nawy i prezbiterium zamieniono na szalunek. W 1931 r. miejscowy majster Hryhoryj Szczurek pokrył blachą hełm wieży oraz zakonserwował białą farbą pozostałe dachy. Wymieniono także część gontów w poszyciu wieży. Od 1927 r. w związku z przejściem większości mieszkańców na prawosławie, obiekt używano tylko okazyjnie. Po wysiedleniach miejscowej ludności w latach 1945-1947 nieużytkowana cerkiew niszczała. W 1963 r. podjęto generalny remont, w czasie którego wymieniono niemal wszystkie elementy konstrukcyjne obiektu oraz przywrócono całości poszycie gontowe. W 1962 r. ruchome wyposażenie, w tym ikonostas pochodzący z 1689 r. (sygnowany przez Jacentego Rybotyckiego) zdeponowano w składnicy ikon w Łańcucie. Od połowy lat 60. XX w. cerkiew służy jako kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Krempnej. Kolejny remont (wymiana poszycia gontowego) z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Krempnej i okolicy, przeprowadzono w latach 2001-2004 (wyk. Józef Hronowski z Nowego Sącza). W 2010 r. do cerkwi powrócił fragment ikonostasu (Desiss).

Pod koniec lat 60. XX w. Olgierd Łotoczko na cmentarzu cerkiewnym utworzył lapidarium łemkowskiej sztuki sepulkralnej i małej architektury przydrożnej. Za wyjątkiem nagrobka z 1860 r. ks. Ludwika Hwozdowicza proboszcza z Ciechani, pochodzenie pozostałych 22 obiektów nie jest znane. W 2005 r. lapidarium wyremontowane zostało w trybie społecznym przez NGK Magurycz.

Opis

Zespół cerkiewny położony jest na niewielkim wzniesieniu w dawnym centrum wsi, po wsch. stronie drogi Kotań-Desznica. Cmentarz cerkiewny pierwotnie ogrodzony był murkiem z dzikiego kamienia, na który w 1963 r. nałożono wydatny gontowy daszek. W ogrodzeniu, na osi, od strony zach. drewniana bramka konstrukcji słupowej, szalowana, nakryta czterospadowym dachem pobitym gontem, zwieńczona żelaznym, kutym krzyżem. Cerkiew w stylu łemkowskim, typu północno-zachodniego, orientowana, na planie podłużnym, trójdzielna - składająca się z prezbiterium, nawy i babińca. Od zach. przylega wieża-dzwonnica konstrukcyjnie ujmująca babiniec. Wszystkie pomieszczenia wzniesiono na planie zbliżonym do kwadratu o zróżnicowanych powierzchniach i wysokościach: najmniejszym jest babiniec, największym nawa. Prezbiterium węższe od nawy, zamknięte od wschodu ścianą prostą. Cerkiew drewniana, zrębowa, na podmurówce z dzikiego kamienia. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej, z pozorną izbicą i zachatami formującymi dodatkowe pomieszczenia pomiędzy ścianami babińca: przedsionek i tzw. pustki (otwarte). Prezbiterium i nawa nakryte są czteropołaciowymi dachami podwójnie łamanymi, zwieńczonymi pozornymi latarniami z makowicami. Wieża zwieńczona baniastym hełmem z pozorną latarnią i makowicą, nastawionym na kloszowej podstawie. Okna prostokątne, w nawie zdwojone.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-01-2015r.