Obiekt związany jest także z działalnością Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

Historia

Niewielka społeczność kalwinistów była aktywna w Warszawie już od XVI wieku. Na Mazowszu od 1525 r. obowiązywał jednak dekret Janusza III, księcia mazowieckiego, który zabraniał innowiercom osiadania się i posiadania własnych świątyń. Pozostający w ukryciu warszawscy ewangelicy nie mogli otwarcie wyznawać swojej wiary. Restrykcje zniósł dopiero traktat warszawski z 1768 roku. Wówczas możliwe stało się oficjalne utworzenie warszawskiej parafii ewangelicko-reformowanej i nastąpiło to w 1776 roku. Ulokowano ją w budynku znajdującym się na terenie jurydyki Leszno.

Budowę obecnego kościoła rozpoczął pastor Józef Spleszyński w 1866 r., w sąsiedztwie dotychczasowego zboru. Budynek zaprojektował członek parafii, uznany architekt Adolf Loewe. Z powodu braku funduszy prace budowlane przedłużały się i trwały aż czternaście lat. Parafianie pomimo swej ofiarności, musieli zaciągnąć na ten cel dodatkową pożyczkę. 24 października 1880 r. ukończony kościół poświęcił August Karol Diehl. Przy parafii działały liczne instytucje charytatywne, m.in.: szkoła elementarna, przytułek dla sierot, dom starców i kalek. Okres największego rozwoju parafii przypada na dwudziestolecie międzywojenne. Powstało wówczas Stowarzyszenie Młodzieży i Koło Misji Wewnętrznej, a także wydawano czasopismo „Jednota” oraz organizowano zebrania biblijne. W czasie II wojny światowej kościół i zabudowania parafialne stanowiły tzw. enklawę ewangelicką w rejonie utworzonego przez Niemców getta. Obiekt sąsiadujący bezpośrednio z zamkniętą dzielnicą stał się punktem pomocy dla ludności żydowskiej. W 1944 r. kościół został poważnie uszkodzony, m.in. spłonęło prezbiterium wraz z drewnianą neogotycką kazalnicą (amboną).

Po 1945 r. niewielka grupa ocalałych parafian przystąpiła do odbudowy zniszczeń. Pierwsze nabożeństwa odbywały się w udostępnionej przez metodystów kaplicy przy pl. Zbawiciela. Remontowany etapami kościół służył w tamtych czasach także warszawskim luteranom, których świątynia na pl. Małachowskiego spłonęła we wrześniu 1939 r.

Opis

Kościół znajduje się przy al. „Solidarności” na terenie warszawskiego Muranowa, usytuowany jest prostopadle do ulicy.

Budynek murowany z cegły i otynkowany. Ma formę trójnawowej hali na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium zwróconym ku północy. Fasada jest trójosiowa z centralną wieżą o wys. ok. 60 m, zwieńczoną ażurowym ośmiobocznym hełmem o konstrukcji stalowej. Jej kształt wzorowany jest na wieży gotyckiej katedry Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim (niem. Freiburg im Breisgau), którą określa się mianem najpiękniejszej wieży kościelnej świata chrześcijańskiego. Ostrołukowy portal główny znajduje się na osi wieży, wysunięty jest przed lico i zwieńczony trójkątnym szczytem. Nad portalem znajduje się rozeta, powyżej ostrołukowe okno. W skrajnych osiach, po dwóch stronach wieży ostrołukowe okna: w przyziemiu zdwojone, powyżej pojedyncze zamknięte łukiem, w szczycie ponownie podwójne i wąskie. Nad dachem nawy wieża przechodzi w ośmiobok z pinaklami na narożach, pomiędzy nimi zegar z tarczą z trzech stron.

We wnętrzu kościoła znajduje się empora nad nawami bocznymi, wsparta na kolumnach na rzucie czteroliścia. Kolumny kontynuowane są w partii empor, pomiędzy nimi na piętrze balustrada w formie ażurowych łuków z motywem rozety. Przez całe wnętrze, na wysokości empory przebiega fryz z motywem czteroliścia wpisanego w koło. Na szczególną uwagę zasługują 24-głosowe organy śląskiej firmy Schlag und Söhne ze Świdnicy wybudowane w 1900 roku. Instrument jest obecnie jednym z najcenniejszych romantycznych instrumentów w Warszawie.

Ponadto zwracają uwagę zachowane oryginalne elementy dawnego wystroju m.in.: neogotycka drewniana chrzcielnica, zabytkowe organy, ławki i stolarka drzwiowa. Warte uwagi są tablice poświęcone pamięci Jana Łaskiego i Mikołaja Reja.

Obiekt dostępny przed i po nabożeństwach oraz koncertach organowych.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 23-10-2017 r.