Jest jednym z najstarszych budynków w miejscowości i reliktem infrastruktury technicznej z czasów tworzenia tego podwarszawskiego letniska. Jednocześnie jest materialną pamiątką po wodociągu należącym do niewielkiej grupy tych zakładanych przed I wojną światową na terenach zaboru rosyjskiego.

Historia

Powstanie obiektu wiąże się z początkami istnienia podwarszawskiego letniska powstałego z inicjatywy hrabiów Witolda Skórzewskiego i Władysława Mielżyńskiego na gruntach wydzielonych w 1897 r. z Oborskich Dóbr Potulickich. Zamiarem założycieli wczasowiska było stworzenie wzorcowego i elitarnego miejsca wypoczynku. Inwestycja w 1900 r. przeszła w ręce Towarzystwa Akcyjnego Ulepszonych Miejscowości Letniczych, które było właścicielem wszystkich obiektów o charakterze użyteczności publicznej. W celu zapewnienia komfortu letników i zachęcenia do nabywania parcel miejscowość planowano wyposażyć w infrastrukturę techniczną i rekreacyjną m. in. w dworzec kolejki wąskotorowej, kasyno, hotel, elektrownię i wodociąg. Budowę sieci wodociągu z kanalizacją powierzono Towarzystwu Budowy Maszyn i Urządzeń Sanitarnych „Drzewiecki i Jeziorański Sp. Akc.”. Kluczowym elementem sieci była wybudowana w 1899 r. wieża ciśnień wraz z zapleczem, do której wodę czerpano ze studni artezyjskiej. Wg ówczesnych standardów stacja wodna składała się z zespołu urządzeń technicznych z przepompownią tłoczącą wodę z ujęcia do zbiornika umieszczonego w głowicy wieży, która miała dostarczać wodę odbiorcom i zapewniać właściwe ciśnienie w sieci. Układ wnętrz podporządkowany był funkcji budynku. Konstrukcja trzonu wieży utrzymywała obciążenie wypełnionego zbiornika i zapewniała komunikację. Przykładano dużą wagę do estetyki zewnętrza budynku górującego nad otoczeniem. Wieża w Konstancinie jest przykładem dość powszechnego wykorzystania w tego typu obiektach historycznych elementów dekoracyjnych zaczerpniętych ze stylów romańskiego i gotyckiego. Jej projektantem był budowniczy Edward Lilpop będący wówczas członkiem komitetu budowy wodociągów i kanalizacji, a przy budowie pracował inż. Izydor Pianko. Wg planów parcelacyjnych z początków istnienia letniska działka, na której stanęła wieża miała kształt romboidalny z wierzchołkiem skierowanym do ulicy. Wysoka sylwetka budynku stanowiła dominantę architektoniczną zamykającą od pd. ul. Sienkiewicza wytyczoną jako główny deptak i oś kompozycyjną osiedla. Pod ulicą tą poprowadzono pierwszy odcinek sieci wodociągowej, którą rozbudowywano systematycznie, tak że w 1917 r. przebiegała pod 10 ulicami centralnej część Konstancina. Przed II wojną światową w budynku wieży pełnił dyżur hydraulik Kuźmiński, świadczący usługi dla mieszkańców osiedla. W 1930 r. wyremontowano studnię artezyjską. Budynek przetrwał obie wojny światowe, a o jego powojennych losach niewiele wiadomo. W 1974 r. był pozbawiony stolarki okiennej i wyposażenia wnętrz. Później w jego przekształconych wnętrzach mieściła się kawiarnia. Obecnie obiekt jest zabezpieczony i remontowany.

Opis

Obiekt znajduje się na terenie Konstancina – Jeziorny przy ul. Żeromskiego na pd.-wsch. krańcu ul. Sienkiewicza, na jej osi. Usytuowany jest na ogrodzonej posesji porośniętej starodrzewem. Murowany z cegły, nie tynkowany budynek złożony jest z dwóch członów: parterowego, prostokątnego w planie pawilonu i wciętej w jego pd.-zach. narożnik czterokondygnacyjnej oktogonalnej wieży. Starannie opracowane elewacje budynku zdobi bogaty detal formowany z cegły charakterystyczny dla XIX-wiecznej architektury przemysłowej. Jest on skoncentrowany w partiach ozdobnych gzymsów i zwieńczeń, gdzie występują fryzy arkadowe i kostkowe, obramieniach otworów okiennych i wejściowych miejscami z użyciem cegieł o dwu kolorach. Gładkie partie ścian urozmaicają płyciny o różnorodnym kształcie. Naroża wieży podkreślają boniowane pilastry. W jej dolnej kondygnacji ściany przepruwają pojedyncze niewielkie okna zamknięte półkoliście, powyżej w czterech bokach są prostokątne otwory w naprzemiennym rytmie ze ścianami dekorowanymi podłużnymi płycinami. Trzecią, niższą, kondygnację zdobi 8 okulusów. Głowica wieży jest lekko nadwieszona i wsparta na schodkowym konsolowym fryzie o potrójnych arkadach nad każdym bokiem wieży, przypominając machikuły (ganek obronny średniowiecznych obwarowań). Wieżę wieńczy zamurowany pierwotny krenelaż, a przykrywa ją wielospadowy spłaszczony dach kryty blachą zakończony pośrodku iglicą. Elewacje parterowego pawilonu mają niewielkie prostokątne okna o fantazyjnych ceglanych zwieńczeniach. Rozbudowana dekoracyjna partia gzymsu koronującego z fryzem arkadkowym i zwieńczenie frontowej ściany krenelażem nadaje ścianom wygląd kojarzony ze średniowiecznymi murami obronnymi. W partii płaskiego dachu obiekt ma wydzielony od frontu taras ukryty za blankami. Portale drzwiowe o kostkowych obramieniach znajdują się od frontu w wieży i w pd.-zach. elewacji pawilonu. W ścianie pn.- wsch. widoczne są ślady przebudów, a do elewacji tylnej przylega późniejszy budynek pozbawiony cech stylowych. Godna uwagi jest umieszczona w ogrodzeniu oryginalna kuta furtka z ceglanymi słupami zwieńczonymi ciekawymi elementami zdobniczymi.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 19-12-2017 r.