Hugona Kudery, architekta znanego z realizacji obiektów sakralnych w stylach historycznych. Kościół powstał jako część urbanistycznego założenia osiedla robotniczego przy fabryce papieru i stanowi materialne świadectwo historii Jeziorny.

Historia

W 1887 r. papiernia w Jeziornie, której początki datuje się na XVIII w., została zakupiona przez Towarzystwo Akcyjne Mirkowskiej Fabryki Papieru koło Wieruszowa, którego głównymi udziałowcami były bankierskie rodziny Kronenbergów i Natansonów. Po przenosinach zakładu z Mirkowa nastąpił w Jeziornie gwałtowny rozwój produkcji, a dla sprowadzonych pracowników powstało osiedle mieszkaniowe z zapleczem socjalnym, rozbudowywane na pocz. XX wieku. Kościół na potrzeby fabrycznej osady i okolicznych wsi powstał w l. 1907-1909. Stanął na pd. skraju osiedla, na działce podarowanej prze zarząd fabryki. Inicjatorem budowy świątyni był ks. Wincenty Tymieniecki proboszcz ze Słomczyna (późniejszy pierwszy biskup diecezji łódzkiej). W 1905 r. zawiązał się 52-osobowy komitet budowy. Kościół wybudowany został jako filia parafii w Słomczynie wg proj. Hugona Kudery z funduszy współwłaściciela fabryki Edwarda Natansona oraz datków lokalnej społeczności. W l. 30-tych XX w. świątynię wyposażono w neogotycki ołtarz św. Józefa proj. Antoniego Bogaczyka (uroczyście konsekrowany w 1931 r.), stacje Drogi Krzyżowej i dwa konfesjonały. Budynek przetrwał II wojnę światową. W 1949 r. konsekrowane zostały trzy dzwony na wieży. 2 marca 1957 r. Prymas Polski Kardynał Stefan Wyszyński erygował przy kościele parafię. 1972 r. kościół przeszedł pierwszy remont od czasu powstania. W czasie kolejnego remontu w 1989 r. wymieniono dachówkę na blachę miedzianą. W 2000 r. na wieży zamontowano zegary, a w 2008 r. we frontowej rozecie umieszczono witraż przedstawiający św. Józefa z Dzieciątkiem. W 2009 r. budynek świątyni przeszedł szereg prac remontowych, w czasie których m in. wymieniono okna, wykonano nowe ławki, odrestaurowano stacje Drogi Krzyżowej. Rok później przeprowadzono konserwację XVIII-wiecznego prospektu organowego pochodzącego z kościoła w Słomczynie. W 2012 r. zamontowano nowe drzwi główne z cyklem odlanych płaskorzeźb i kamienny tympanon ze sceną Ostatniej Wieczerzy aut. prof. Gustawa Zemły. Jest on również twórcą ustawionej przed kościołem figury św. Józefa ufundowanej przez parafian w stulecie istnienia świątyni. W 2018 r. zniszczeniu uległa część zabytkowego ogrodzenia przy kościele.

Opis

Kościół usytuowany jest we wsch. części miasta po pn.-zach. stronie zbiegu al. Wojska Polskiego i ul. Mirkowskiej. Położony jest malowniczo w pobliżu stawu nad kanałem łączącym dawną górną i dolną papiernię. Otoczony jest zabytkowym ceglanym ażurowym ogrodzeniem z furtkami i bramami o murowanych słupach. Widoczne są w nim uzupełnienia z nowej cegły, a część od pn. uległa przewróceniu. Budynek świątyni zwrócony prezbiterium na pd.-zach. jest murowany z cegły, nieotynkowany z wyjątkiem niektórych dekoracyjnych elementów. Bryła jego złożona jest z prostokątnego jednonawowego korpusu z transeptem i prezbiterium zamkniętego trójbocznie ujętego po bokach niższymi dobudówkami. Od frontu dominuje umieszczona na osi, wysoka czworoboczna wieża dzwonna z wyodrębnioną węższą drugą kondygnacją zakończoną w narożach czterema niewielkimi wieżyczkami. Dolną część flankuje para niższych i węższych wież. Wszystkie zwieńczone są strzelistymi wielobocznymi hełmami z najwyższym głównej wieży zakończonym kulą i krzyżem. Świątynię przykrywają strome dachy kryte obecnie blachą, dwuspadowe nad transeptem i nad nawą z jaskółkami, a nad zamknięciem prezbiterium i bocznymi dobudówkami wielopołaciowe. Przecięcie naw akcentuje strzelista sygnaturka zwieńczona kulą z krzyżem. Po bokach w narożu między transeptem a nawą znajdują się skośne niskie kruchty z bocznymi wejściami do kościoła. Do pn. dobudówki prezbiterium dostawiony jest niższy przedsionek poprzedzony schodami, a pd. zakrystia ma duży ostrołukowy portal zwieńczony trójkątnym szczytem. Elewacje zdobi bogaty repertuar form neogotyckich: sterczyny, schodkowe szkarpy ze stromymi uskokami krytymi blachą, wąskie ostrołukowe blendy i otwory okienne w opaskach z profilowanej cegły pojedyncze lub zgrupowane po dwa lub trzy. Partie gzymsów dekorują ceglane fryzy. W bocznych elewacjach pary okien z wieńczącym je okulusem ujęte są wspólnym ostrołukowym obramieniem. Bogatą dekoracją wyróżniają się ściany szczytowe transeptu ze szczytami zdobionymi sterczynami i układami tynkowanych ostrołukowych blend. Ściany zdobią duże blendy zdobione ceglanym detalem z dużą okienną rozetą złożoną z okulusów i fryzem arkadowym poniżej. Podobny zestaw form z trójlistnymi oknami witrażowymi zastosowano na ścianach zamknięcia prezbiterium, a także od frontu w wieży, nad portalem głównym, gdzie rozeta złożona jest z półkolistych okien ułożonych wokół centralnego okulusa. Elewacje górnych węższych partii wież przepruwają wąskie otwory dzwonnicze z żaluzjami. W głównej wieży zestawione są parami, a powyżej nich elewacje wieńczą trójkątne szczyty z zegarem zakończone sterczyną. Skromne otynkowane wnętrze kościoła zdobią przyścienne pilastry i smukłe kolumienki wspierające sklepienie krzyżowe o ostrołukowych gurtach a nad prezbiterium kryształowe. Spójne z architekturą kościoła są neogotyckie konfesjonały i ołtarz główny z figurą św. Józefa umieszczoną na tle malowanego pejzażu Jeziorny z kościołem i papiernią. Na balkonie chóru znajduje się prospekt organowy z 1730 roku.

Zabytek dostępny poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 05-04-2018 r.