Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Znalezienia Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Znalezienia Świętego Krzyża


kościół 1390 - 1400 Końskowola

Adres
Końskowola, Lubelska 86

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Końskowola

Jeden z najstarszych murowanych kościołów trójnawowych Lubelszczyzny o późnośredniowiecznej metryce (poł.

XVI w.), będący miejscem spoczynku konińskowolskiej gałęzi rodów Tęczyńskich i Opalińskich. Jego najcenniejszym zabytkiem z okresu baroku jest Tylmanowski nagrobek Zofii z Opalińskich Lubomirskiej (ołowiana figura marszałkowej leżąca na sarkofagu z czarnego marmuru). Po późnobarokowej przebudowie z l. 30. XVIII w. (arch. Franz Anton Meyer) otrzymał bogate wyposażenie z epoki - dzieło puławskiego warsztatu snycerskiego Eliasza Hoffmana.

Historia

Parafia erygowana ok. 1400 r. Pierwszy drewniany kościół zastąpiono lub uzupełniono w k. XV w. (?) murowaną strukturą. Po 1545 r. (uzyskanie nowej erekcji przez Tęczyńskich) przebudowany w gotycką lub gotycko-renesansową trójnawową murowaną świątynię, nakrytą drewnianym stropem kasetonowym z dwiema bocznymi kaplicami z grobami Tęczyńskich po stronie pn. Po pożarze w 1617 r. został całkowicie przebudowany w l. 1617-1624 w stylu renesansowo- manierystycznym, a w pocz. l. 40 XVII w. uzupełniony fasadą z parą małych wież. Formę krzyża uzyskał po dobudowaniu kaplicy pd., która od 1675 r. stała się mauzoleum marszałkowej Zofii Lubomirskiej. Zapewne w l. 80. XVII w. był modernizowany przez arch. Tylmana z Gameren (barokowe portale), a po spaleniu w 1706 restaurowany przez hetmanową Elżbietę Sieniawską w l. 1724-29. Ostatecznie przebudowany (dwie duże wieże) i wyposażony w l. 1729-1735 w stylu późnego baroku pod kierunkiem Franza Antona Meyera na zlecenie Zofii i Augusta Czartoryskich. W 1781 r. barokowe hełmy wież zmieniono na klasycystyczne (arch. Jakub Hempel). Po 1801 rozebrano kruchtę przed fasadą. Większe remonty przeprowadzano w l. 1900, 1965, 1979, w l. 1997-2000 (zmiana pokrycia dachu na blachę). W l. całościowy 2010-2011 remont poprzedzony badaniami archeolog.). Dzwonnica zbudowana w 1778 r, pierwotnie nakryta hełmem „na kształt kolossu”, w 1781 zamienionym na hełm analogiczny do hełmów kościelnych. Spalony w okresie I woj. św. i odtworzony w nieco zmienionym kształcie.Ogrodzenie zbudowane w 1892 wraz z 14 kaplicami Drogi Krzyżowej i bramką ze schodami, która zastąpiła starszą bramę o dwóch kolumnach (?) z drewnianą, tralkową balustradą przy schodach. Nowe ogrodzenie otrzymało narys koła (d. prostokątny).

Opis

Zespół kościelny z orientowanym kościołem położonym w centrum kolistego cmentarza zajmuje cały pd. blok zabudowy między d. rynkiem, a nowszą (1 ćw. XIX w.) ul. Lubelską, biegnącą ze Wsch. na Zach. Bramka cmentarza, poprzedzona szerokimi schodami wychodzi na krótką ulicę Rynek, wychodzącą z pd.-zach. narożnika rynku. Dzwonnica-brama stoi w pn. linii ogrodzenia na osi Rynku i na osi poprzecznej kościoła. Kościół murowany z wapienia i cegły, tynkowany. Korpus dwuwieżowy, trójnawowy, bazylikowy pięcioprzęsłowy, z ostatnim przęsłem chóru muzycznego między parą masywnych wież. Prezbiterium z kryptą pod posadzką, lekko skręcone, z trójbocznym zamknięciem, dorównuje wys. i szer. nawie głównej. Po jego pn. stronie piętrowa dobudówka zakrystii z sionką schodami i skarbczykiem na piętrze. Para kaplic grobowych z kryptami, dostawiona po obu stronach naw bocznych na wys. drugiego przęsła. Wnętrze: Nawę główną tworzą cztery przęsła z arkadami filarowymi w porządku korynckim na wysokich piedestałach z pilastrem na tle lizeny. Boki i tył filarów od strony naw bocznych zdobią par toskańskich pilastrów z gurtami na podłuczach. Krzyżowe sklepienie nawy podzielone zdwojonymi gurtami, żaglaste sklepienia naw bocznych przedzielają pary gurtów. Pojedyncze przęsło prezbiterium z parą głębokich ślepych arkad w analogicznym do nawy porządku i podziałach o wydzielonej drugą arkadą tęczową partią ołtarzową. Prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wystrój kaplic w porządku jońsko-diagonalnym z pojedynczym płaskim pilastrem między parami okien. Sklepienie kolebkowe o łuku koszowym, przedzielone gurtem. Posadzki marmurowe (nowe) w układzie „karo”, w kryptach z wtórnie użytych płyt marmurowych. Elewacje : Fasada dwuwieżowa, dwukondygnacyjna, trójosiowa, flankowana parą masywnych skarp (relikty wieżyczek tzw. „oślich uszów”). Dolne kondygnacje kwadratowych wież ujęte parami pilastrów doryckich na piedestałach (skrajne, zatopione w skarpach) w wielkim porządku doryckim, obejmująca dolne portale z frontonikami i półkoliście zakończone okna na piętrze w płaskich obramieniach. Belkowanie w interkolumniach zredukowane do gzymsu, przerzuconego również nad częścią środkową. Górne kondygnacje wież w porządku jońsko-diagonalnym z pełnym belkowaniem, wygiętym ku górze w formie nadwieszonego łuku. Na osiach wież wydłużone blendy w obramieniach zakończonych supraportą z uskrzydloną główką pod wygiętym gzymsem. Boki wież z analogiczną dekoracją. Na środkowej osi fasady portal z czarnego marmuru, nad którym okno chóru w ozdobnym obramieniu. Górną kondygnację między wieżami wypełnia prosta ściana z ediculą na półkolumnach z kamienną figurą M.B. Niepokalanej w niszy. Blaszane hełmy wież w formie brogowych daszków z kopułką, zwieńczonej obeliskiem z krzyżem. Elewacje boczne korpusu bez podziałów, trójboczne zamknięcie prezbiterium z narożnymi gotyckimi skarpami. Kaplice z artykulacją pilastrami toskańskimi, zwieńczone płaskim belkowaniem. Szczyty kaplic w formie wygiętej ku górze ścianki attykowej, flankowanej przyczółkami rozerwanego frontonu. Dachy dwuspadowe, ob. kryte blachą. Wyposażenie kościoła stanowi zespół trzech ołtarzy z l. 30 XVIII w (główny i dwa boczne), oraz dwa nagrobki z figurami na sarkofagach z XVII w: w krypcie pod kaplica pn. z leżącą alegorią Śmierci na grobie Opalińskich h. Łodzia i w kaplicy pd. na pomniku nagrobnym Zofii z Opalińskich Lubomirskiej z figurą zmarłej. Na cmentarzu dwa klasycystyczne nagrobki w formie sarkofagów. Dzwonnica murowana wczesnoklasycystyczna, wieżowa, z parą parterowych dobudówek po bokach. Dwukondygnacyjna z arkadowym otworem bramy na osi w dolnej kondygnacji i czterostronnymi arkadami w kondygnacji górnej. Parter boniowany, kondygnacja górna z dekoracją lizenowo-ramową, dach brogowy, zwieńczony kopułką zakończona obeliskiem z krzyżem. Ogrodzenie w kształcie koła o ściętym boku od strony zach. na osi którego umieszczona neobarokowa bramka w formie trójprzelotowego łuku z parą furtek po bokach, poprzedzona szerokimi schodami.

Kościół stale dostępny z zewnątrz, wewnątrz po telefonicznym uzgodnieniu (możliwość zwiedzania z przewodnikiem) codziennie w godzinach 8 - 18 z wyłączeniem czasu nabożeństw.

Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie, 12.11.2014 r.

 

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.3477, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.355294