Ponadto jest przykładem typowej, pod względem układu przestrzennego i bryły, wiejskiej rezydencji szlacheckiej z terenu Śląska Cieszyńskiego. Charakteryzuje się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami regionu.

Historia

Miejscowość Kończyce Małe była wzmiankowana w źródłach już w XIV w. Badacze przypuszczają, że w osadzie istniał wówczas drewniany dwór. Na jego miejscu w kon. XV lub pocz. XVI w. wzniesiono murowany zamek, który następnie w 1560 r. rozbudowano w stylu renesansowym przez Piotra Czelo z Czechowic herbu Kościesza i jego żonę Katarzynę Sedlnicką herbu Odrowąż z Chotlic, nowych właścicieli wsi. Dwór obronny usytuowano na terenie otoczonym bagnami i stawami, od pn., zach. i wsch., od pd. - fosą, utrudniając ewentualny atak i dając możliwość łatwej obrony zamku. Renesansowy dwór składał się z czterech prostokątnych skrzydeł tworzących wewnętrzny dziedziniec, nakrytych dachem łamanym, krytym gontem. Dwa skrzydła przeznaczono na pomieszczenia mieszkalne, a pozostałe miały funkcje gospodarcze. U zbiegu skrzydeł pd.-zach. i pn.-wsch. usytuowano bramę wjazdową zdobioną herbem Odrowąż rodu Sedlnickich (herb rodowy żony Piotra Czeli, z domu Katarzyny Sedlnickiej-Odrowąż z Chotlic). Rodzina Czelów z Czechowic była właścicielem tych terenów do poł. XVII w., po wymarciu linii rodowej, kolejnymi właścicielami zamku stali się w 1657 r. Pełkowie z Nowego Miasta. Za ich panowania zamek przekształcono w wiejski dwór z romantycznym ogrodem angielskim, w którym znajdowały się altana i fontanna. Kolejnymi właścicielami dóbr małokończyckich była rodzina Folwarcznych. Dwór został przez nich wyremontowany i przekształcony w 1880 r., wówczas wyburzono skrzydła pn.-zach. i pn.-wsch., a zabudowania gospodarcze rozbudowano. Pozostawał w ich posiadaniu do 1945 roku. Zaraz po zakończeniu II wojny światowej, w trakcie której uległ zniszczeniu, został upaństwowiony. Dziesięć lat później w 1956-1958 r. obiekt częściowo odbudowano. Na miejscu pn.-wsch. skrzydła, w którym mieścił się budynek gospodarczy i zamkowa gorzelnia, wzniesiono w 1960 r. salę widowiskową. W zachowanych skrzydłach zamku znalazły wówczas siedzibę m.in. Gromadzka Rada Narodowa. Od 1974 r. obiekt powoli popadał w ruinę, aż do 1993-1995 r., kiedy został kolejny raz odremontowany i przywrócono mu dawny wygląd. Obecnie w zamku mieścił się hotel, restauracja.

Opis

Dwór obronny w Kończycach Małych położony jest w centrum wsi, na terenie nizinnym od pn. ograniczony jest stawami, od pd. i wsch. ul. Staropolską, a od wsch. drogą nr 937 z Jastrzębia-Zdroju do Cieszyna. Wzniesiony w stylu renesansowym obecnie przekształcony. Składa się z dwóch czworobocznych skrzydeł historycznych, pd.-wsch. i pd.-zach, oraz dwóch współczesnych przybudówek od pn. wsch. Murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony. Nakryty dachem łamanym z facjatami, krytym blachą. W miejscu połączenia skrzydeł brama główna z sienią przelotową nakrytą sklepieniem kolebkowym. Nad renesansowym portalem bramnym, o rustykowanej archiwolcie, nadproże z datą 1560 oraz herbem rodu Sedlnickich ujętym rozetami. Elewacje od strony dziedzińca w przyziemiu artykułują, nieregularnie rozstawione, arkadowe podcienia zamknięte łukiem koszowym. Powyżej, na piętrze mieści się galeria wsparta na słupach, umożliwiająca dostęp do pomieszczeń pierwszego piętra. Elewacje pd.-wsch. i poł.-zach. urozmaicają niesymetryczne prostokątne otwory okienne o różnej wielkości. W czterech z nich zachowały się prostokątne, kamienne, profilowane obramienia z poł. XVI wieku. Kondygnacje rozdzielone są gzymsem międzykondygnacyjnym. Skrzydło pd.-zach. od pn. wzmocnione jest szkarpą. Układ wewnętrzny obu skrzydeł jest jednotraktowy z wyjątkiem wspólnej części południowej. Pomieszczenia parteru nakryte są sklepieniami krzyżowo-kolebkowymi, kolebkowymi z lunetami i żaglastymi. W jednym z pomieszczeń parteru na zwornikach sklepienia znajdują się uproszczone herby właścicieli zamku Katarzyny Sedlnickiej i Piotra Czeli. Podcienia na parterze nakryte są stropem belkowym podobnie jak część pomieszczeń piętra. Dwór otoczony jest reliktami parku z aleją lipową od pd. prowadzącą do bramy głównej.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 30-11-2015 r.