Stanowi główny akcent architektoniczny kołobrzeskiego rynku – jedyny ocalały dziś po zniszczeniach 2, wojny światowej. W obrębie neogotyckiej budowli zachowały się pozostałości murów średniowiecznych.

Historia

Miasto Kołobrzeg lokowane było w 1255 r. przez biskupa kamieńskiego Hermana i księcia pomorskiego Warcisława III. Do czasu zbudowania murowanego ratusza jego funkcje pełniła jedna z kamienic przy ul. Wąskiej. W 2. połowie XIV w. zbudowano pośrodku rynku nowy ratusz, wzmiankowany po raz pierwszy w 1364 r., kiedy to wspomina się w źródłach o wynagrodzeniu za jego budowę. Wilkierzem z 1380 r. ustanowiono dla Kołobrzegu – podobnie jak dla kilku innych miast pomorskich trzech burmistrzów, 24 dożywotnich rajców i trzech urzędników komory. Ówczesny ratusz określano mianem praetorium, theatrum, a od 1410 r. – Zellhaus. W XV w. ratusz został rozbudowany. W 1538 r. dobudowano do niego komorę celną. Z ratuszem połączony był tez odwach., w wyniku czego gmach uzyskał formę czteroskrzydłowego założenia z dziedzińcem pośrodku. Jak wskazuje rycina zamieszczona w dziele Mateusza Meriana z 1652 r. gotycki ratusz był budowlą z ozdobnym, parawanowym szczytem, dekorowanym rzędem rozet i wimperg przedzielonych wieżyczkami. Kalenicę dachu wieńczyła sygnaturka o spiczastym hełmie. W czasie wojny trzydziestoletniej ratusz uległ zniszczeniu. W 1653 r. nie nadawał się do użytku. W następnych latach został odbudowany na polecenie elektora brandenburskiego. W czasie pobytu w Kołobrzegu Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma we wrześniu 1662 r. prace remontowe były już zakończone. Polegały one prawdopodobnie na otynkowaniu gotyckich elewacji i nadaniu im późnorenesansowej szaty stylowej. Już jednak na początku XVIII w. ratusz był ponownie w złym stanie. Wieże nad komorą podatkową i odwachem groziły zawaleniem,  proponowano więc ich rozbiórkę, do której jednak nie doszło. Jak pisze w 1784 r. L. W. Brüggemann, w przednim skrzydle ratusza odbywały się posiedzenia Rady Miejskiej,  pod drugim skrzydłem mieściła się akcyza, z tyłu był odwach i waga miejska, a w górnej izbie – komisja podatkowa. W obszernych, sklepionych piwnicach pod ratuszem i częściowo pod placem czynna była winiarnia. Podczas francuskiego oblężenia w 1807 r. budowla uległa zniszczeniu. Pocisk trafił w pomieszczenia wagi miejskiej, wzniecając pożar, który strawił odwach i znajdującą się nad nim sygnaturkę. Ogień objął całą zachodnią część ratusza oraz jego część południową z wagą miejską, salami posiedzeń i kasą magistratu. Odbudowę gmachu uznano za nieopłacalną. Mimo opracowania projektów odbudowy, w 1826 r. wydano decyzję o rozbiórce ocalałych murów. W 1828 r. zapadła decyzja o  budowie nowego ratusza według projektu Karla Friedricha Schinkla. Na inwestycję, której ogólny koszt miał wynieść 27 tys. talarów, kancelaria króla Fryderyka Wilhelma III przeznaczyła 20 tys. Kosztorts sporządził Mathias, rysunki techniczne wykonał Lawrentz. Dnia 2 lipca 1829 r. położony został kamień węgielny pod budowę nowego ratusza. Na złożonej pod fundamentem budowli plakiecie widniała informacja, że budowę według projektu tajnego radcy budowlanego Schinkla i Mathiasa prowadzi królewski budowniczy Zwirner. Prace rozpoczęto od rozbiórki starych murów, m.in. szczytów wschodniego i zachodniego i ośmiobocznej wieży. Część murów, zwłaszcza w piwnicach pozostawiono, sklepienia piwnic odbudowano z wykorzystaniem starych elementów. Z końcem 1830 r. z prowadzenia budowy zrezygnował Ernst Friedrich Zwirner, a jego miejsce zajął Pelizaeus. Prace budowlane ukończono 30.03.1831 r. W ich rezultacie powstała trójskrzydłowa neogotycka  budowla o elewacjach oblicowanych cegłą. Ze starego ratusza zachowano tylko jeden narożnik i piwnice, które jednak do 1912 r. były częściowo zasypane i niedostępne. W 1865 r. na dziedzińcu przed ratuszem wzniesiono pomnik króla Fryderyka Wilhelma III autorstwa rzeźbiarza Friedricha Drake. W 1912 r. przystąpiono do generalnej przebudowy i wyposażenia wnętrz. Prace, którymi kierował architekt miejski H. Göbel polegały na oczyszczeniu i wyremontowaniu ratuszowych piwnic, w których urządzono restauracje i winiarnię. W latach 1913-1914 dobudowano po północnej stronie ratusza klatkę schodową z pawilonem, dzięki czemu uzyskano bezpośredni dostęp z zewnątrz do wyremontowanych piwnic. Od nowa urządzono reprezentacyjne wnętrza – sali posiedzeń rady,  i Magistratu, gabinet burmistrza i inne.

W kwietniu 1945 r. ratusz okazał się jedną z nielicznych budowli w Kołobrzegu, która uniknęła zniszczeń podczas bitwy o miasto.

W okresie powojennym w budynku mieściło się Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, w piwnicy była restauracja, w latach 60. klubokawiarnia.

Obecnie sale ratuszowe użytkowane są m.in. przez Urząd Stanu Cywilnego, Galerie Sztuki Współczesnej, Informację Turystyczną, a w piwnicy kawiarnia i Klub Muzyczny Adabar.

Opis

Budynek ratusza w Kołobrzegu położony jest pośrodku rynku Starego Miasta (placu Ratuszowego), pomiędzy ulicami Ratuszową od północnego zachodu, Armii Krajowej od południowego zachodu, i Giełdową od południowego wschodu. Fasada gmachu z głównym wejściem wychodzi w stronę południowo-zachodnią, tj. na ulicę Armii Krajowej.

Budynek neogotycki, złożony jest z korpusu głównego i dwóch poprzecznych doń skrzydeł bocznych ujmujących po bokach dostępny po schodach dziedziniec położony powyżej otaczającego terenu. Całkowicie podpiwniczony (łącznie z dziedzińcem), jednopiętrowy, nakryty jest niskimi dachami nieznacznie tylko wystającymi ponad blankowanie wieńczące ściany (nad korpusem głównym dach dwuspadowy, nad skrzydłami dachy trójspadowe). W bryłę korpusu głównego wtopiona została usytuowana na osi wieża. Narożniki budowli zaakcentowano czworobocznymi wieżyczkami, również o zwieńczeniu w formie blanków.  

Budynek murowany o elewacjach oblicowanych jasnoczerwoną cegłą, dachy pokryte blachą. Piwnice sklepione (nad salą z kolumnami – sklepienie krzyżowo-żebrowe, w pozostałych pomieszczeniach – sklepienia odcinkowe i krzyżowe).

Elewacje podzielone biegnącym powyżej parteru fryzem i gzymsem kordonowym, zwieńczone zostały blankami, a w narożnikach ujęte wtopionymi w mur wieżyczkami. Podzielone laskowaniem otwory parteru zamknięte są ostrołukowo, okna piętra – prosto. Wychodząca na dziedziniec fasada korpusu jest symetryczna, trójosiowa z akcentującą środek wieżą i portalem głównego wejścia. Nad portalem usytuowany jest balkon, powyżej którego rozmieszczono herby – państwowy i miejskie oraz tarczę zegarową. Boczne elewacje korpusu nawowego zwieńczone są schodkowymi szczytami. Narożne partie elewacji północnej część gmachu, mieszczącej najbardziej reprezentacyjne wnętrza, na wysokości parteru opięta zostały rodzajem trójbocznych przypór wspartych na niskich masywnych kolumnach. Boki kopulasto zwieńczonych przypór rozczłonkowane są ostrołukowo zamkniętymi blendami, narożniki zaakcentowane służkami dźwigającymi belkowanie. Pomiędzy przyporami rozmieszczono zamknięte łukami odcinkowymi wnęki, przeprute ostrołukowymi oknami. Wnętrze ratusza odznacza się nieregularnym układem. W piwnicach pod północno-zachodnią częścią korpusu głównego położona jest sala dawnej winiarni (obecnie kawiarni muzycznej) nakryta gotyckim sklepieniem gwiaździstym wspartym na dwóch kolumnach. Nad nią na wysokości parteru znajduje się sala obrad rady miejskiej z zachowanym wystrojem z lat 1912-1913 – kasetonowym stropem, ławami, mównicą i rzeźbioną balustradą. Na piętrze przetrwał gabinet burmistrza z neobarokowymi sztukateriami i kominkiem oraz dawna sala posiedzeń magistratu. Na parterze działa galeria sztuki.

Dostępność. Obiekt ogólnodostępny w godzinach pracy urzędu.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 16.05.2016 r.