Jest na Ziemi Kłodzkiej przykładem średniej wielkości, skromnego formalnie, wczesnobarokowego klasztoru. Klasztor wraz z kościołem ma też wartości krajobrazowe ze względu na przestrzenne wyeksponowanie od wnętrza doliny Nysy Kłodzkiej. Cały zespół klasztorny był w XIX w. włączony w system obronny kłodzkiej twierdzy głównej.

Historia

Zaczątki późniejszego klasztoru bernardynów w Kłodzku można odnieść do lat 80. XII w., kiedy to do miasta zostali sprowadzeni joannici. Osiedli oni na północny wschód od kłodzkiego grodu i podgrodzia, na terenie niezamieszkałego jeszcze późniejszego Przedmieścia Ząbkowickiego wykształconego przed 1250 r. w wyniku lokacji miasta. Tu założyli swoją komandorię i szpital z kaplicą wzmiankowaną w 1275 r. Przed 1319 r. joannici przenieśli się w nowe miejsce, a swą własność na Przedmieściu Ząbkowickim zachowali lub też wróciła ona do korony. Na przełomie XIV i XV kaplica Św. Jerzego została wymurowana, istniał też nadal szpital pw. Ducha Świętego. W 1475 r. hrabia kłodzki, Henryk I Starszy Podiebradowicz podarował kaplicę Św. Jerzego bernardynom, i w latach 1478-1479 ufundował dla nich → kościół pw. św. Jerzego i Wojciecha oraz klasztor. Po 1517 r. zespół klasztorny był odbudowywany po pożarze. W czasie reformacji, w 1546 r. konwent został rozwiązany, zakonnicy opuścili Kłodzko. Budynek klasztorny przejęła rada miejska i przeznaczyła na szpital. Klasztor został znacznie uszkodzony w 1622 r. w wyniku pożaru, w czasie oblężenia Kłodzka. Po zdobyciu miasta przez armię cesarską wprowadzono kontrreformację, a w 1643 r. wrócili bernardyni. W 1644 r. odbudowali klasztor, a obecną, wczesnobarokową, skromną formę nadali mu w latach 1664–1665. Przebudowano wnętrza. Wykonano skromny wystrój elewacji złożony z gzymsu koronującego i z obramień otworów, wzniesiono sygnaturkę nad skrzydłem pd. i rozbudowano ku południu skrzydło wschodnie o nową część nakrytą dwoma równoległymi dachami osłoniętymi szczytami. Takie rozwiązanie wynikłe z wykorzystania lokalnej tradycji budowlanej (architektury doby renesansu) bywało stosowane w latach 60. XVII w., w początkowej fazie rozwoju wczesnego baroku na Ziemi Kłodzkiej. Dowodzi tego przykład → spichlerza w Ścinawce Górnej-Sarnach (1660 lub 1669). Oba szczyty w elewacji nowej części wschodniego skrzydła klasztoru otrzymały formy szczytów wolutowych. Nie wykluczone, że ta nowsza część klasztoru mogła być przeznaczona na jakieś szczególne cele w życiu klasztornym lub też zawierała apartamenty przeora. Zapewne w 2 poł. XVIII w. wykonano jej obecny wystrój elewacji w formie lizen i pasowego gzymsu oraz przebudowano dach. Po sekularyzacji zakonu w 1810 r. klasztor został oddany wojsku i przeznaczony na biura dla oficerów, mieszkania dla żołnierzy i ich rodzin oraz na szpital. Był też przebudowywany stosownie do potrzeb, m.in. usunięto sygnaturkę z dachu południowego skrzydła klasztoru i przebudowano elewacje klasztoru od strony wirydarza. Na pocz. XX w. przebudowano dach. Po 1945 r. pobernardyński klasztor został przekazany franciszkankom Najświętszego Sakramentu, obecnie klaryskom od wieczystej Adoracji.

Opis

Murowany z cegły i z kamienia, tynkowany klasztor zawiera w swej północno-wschodniej części, przy kościele czytelne relikty klasztoru gotyckiego. Świadczą o tym zachowane przypory i wyższy poziom założenia dachu. Klasztor jest budynkiem trójskrzydłowym dobudowanym od południa do prezbiterium kościoła i do wąskiego, zadaszonego korytarza wzdłuż nawy, przechodzącego dalej w krużganek przy wirydarzu. Dwa skrzydła klasztoru zachodnie i południowe mają podobną szerokość, a skrzydło wschodnie jest szersze i rozbudowane od południa o część na planie czworoboku. Ponadto przy tym skrzydle, bliżej kościoła znajduje się niewielki ryzalit. Skrzydło zachodnie ma układ półtoratraktowy, z krużgankiem od strony wirydarza. Sklepione przyziemie klasztoru jest wyższe, a piętro — niższe. Elewacje skrzydeł klasztoru zwieńczone są gzymsem koronującym, a okna — ujęte listwowymi obramieniami. Południowa, nowsza część skrzydła wschodniego ma elewacje podzielone lizenami wielkiego porządku przerywającymi pasowy gzyms nad przyziemiem i wspierającymi profilowany gzyms koronujący. Okna ujęte są listwowymi obramieniami. Północny fragment wschodniej elewacji wschodniego skrzydła jest wyższy, ma inny układ otworów oraz wzmocniony jest dwiema przyporami. Elewacje klasztoru od strony wirydarza są zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym. Okna, w tym okna krużganka (o łukach odcinkowych) nie mają obramień. Wnętrza klasztoru nakryte są m.in. sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi, niektórymi z wyciągniętymi szwami i kolebkowymi z lunetami kopertowymi. Klasztor, kościół i dawny ogród klasztorny otoczone są murem zawierającym być może w dolnej partii relikty murów z XV–XVIII w. Obecnie istniejący mur, ceglany, tynkowany, z blendami o łuku odcinkowym (od strony klasztoru) został radykalnie przebudowany w XIX w. i włączony w umocnienia kłodzkiej twierdzy głównej i Bramy Ząbkowickiej zewnętrznej. W odcinku wschodnim i północnym został zaopatrzony w strzelnice szczelinowe. W zachodni odcinek tego muru wbudowana jest barokowa kapliczka z pocz. XVIII w. i do niedawna (do 2015 r.) była w nim forteczna brama zbudowana w 1 poł. XIX w.

Zabytek dostępny przez cały rok, tylko od zewnątrz.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 18.12.2017 r.