Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół kolegiacki pw. św. Józefa - Zabytek.pl

kościół kolegiacki pw. św. Józefa


kościół 1643 - 1650 Klimontów

Adres
Klimontów, Krakowska 4

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Klimontów - miasto

Kościół kolegiacki w Klimontowie z eliptyczną nawą otoczoną obejściem z emporami na piętrze jest jednym z najbardziej oryginalnych dzieł barokowej architektury XVII wieku w Polsce.

Jego fundacja to przejaw kontrreformacyjnej dewocji, a więc symbol czasów i trwała pamiątka po fundatorach i ich rodzie. Kolegiata to niewątpliwie jedna z ciekawszych pośród licznych fundacji Ossolińskich, z pobliskim zamkiem Krzyżtopór w Ujeździe na czele, realizowanych w Polsce w. 2 ćwierci XVII wieku.

Historia

Jerzy Ossoliński w założonym w 1604 roku przez swego ojca Jana Zbigniewa w swych rodowych dobrach Klimontowie w 1626 roku wzniósł drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty z zamiarem sprowadzenia doń pijarów. Zapewne wskutek niepowodzenia starań już w 1640 roku kanclerz ufundował zgromadzenie kanonickie i w 1643 roku przystąpił do budowy murowanej świątyni, którą wyniósł w 1648 roku do godności kolegiaty z proboszczem-infułatem. Prace budowlane realizowane były przynajmniej do 1650 roku przez Wawrzyńca Senesa, według projektu przygotowanego zapewne pod wpływem rysunków Ottaviano Mascarino dla rzymskiego kościoła S. Spirito dei Napoletani, może przez Augustyna Locci’ego i objęły wzniesienie korpusu i prezbiterium. Prace były w styczniu 1650 roku na tyle zaawansowane, że możliwe było podpisanie kontraktu z Giovanni’m Battistą Falconi’m na wykonanie dekoracji sztukatorskiej. 3 września 1650 roku w podziemiach na pewno już poświęconego kościoła - jednocześnie mauzoleum rodu Ossolińskich - złożono zwłoki fundatora. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich w 1656 roku i opuszczeniu kościół został odbudowany około 1670 roku, zaś po pożarze w 1690 roku prace kontynuowano dopiero po wyegzekwowaniu zaległych należności od Heleny Morsztynowej, ówczesnej właścicielki dóbr. Ostatecznie po 1727 roku staraniem ówczesnego księdza infułata Walentego Boxy Radoszewskiego, kanonika sandomierskiego nadbudowano i nakryto wnętrze kopułą na bębnie oraz ukończono jedną z wież. Prace te wieńczyła konsekracja kościoła w 1741 roku przez biskupa sufragana krakowskiego księdza Michała Kunickiego. W latach 1762-1772 roku wybudowano drugą wieżę. Przedsionek wraz z fasadą ukończony został staraniem infułata księdza Wojciecha Radoszewskiego, późniejszego sufragana krakowskiego, dopiero w latach 1775-1779. Wówczas też zapewne wybudowano infułatkę, przebudowaną w 2. połowie XIX wieku, dziedziniec otoczono murem z reprezentacyjną bramką od zachodu. Remonty kościoła prowadzone były w 1. połowie XIX wieku, przed 1893 rokiem oraz w latach 1958-1966.

Opis

Kościół kolegiacki, wraz z poklasztornym kościołem dominikanów dominują w krajobrazie miasteczka, usytuowane na północny-zachód od jego placu rynkowego. Budowlę tworzy eliptyczna nawa, otoczona obejściem z emporami na piętrze oraz luźno związane z nią prezbiterium z zakrystią i skarbczykiem po bokach. W strefie sklepiennej prezbiterium, w powiązaniu z głębokimi lunetami wprowadzono obiegającą wokoło galeryjkę, częściowo schowaną w grubości murów. Od zachodu dominują dwie czworoboczne, trzykondygnacyjne wieże przylegające narożami do obwodu elipsy i wbudowany między nimi przedsionek. Nad przedsionkiem umieszczona jest kamienna balustrada z datą 1779 oraz późnobarokowymi posągami św. Józefa, patrona kościoła pośrodku i figurami czterech ewangelistów obok. Opinające budowlę pilastry na elewacjach zostały umieszczone we wnękach, niejako wtłoczone w ściany. Wnętrze posiada głównie rokokowe wyposażenie, w tym ołtarz główny z obrazem św. Józefa oraz boczne Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, Pana Jezusa Ukrzyżowanego z obrazem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, ambonę sprzed 1758 roku oraz chór muzyczny, wysunięty z zachodniego otworu empory, nadwieszony na konsolach, rokokowy z lat 1779-1787. W prezbiterium wyróżnia się dekoracja stiukowa wykonana około połowy XVII wieku przez Jana Chrzciciela Falconi'ego, może z udziałem mistrza pracującego w kaplicy Czarneckiego w krakowskim kościele jezuitów pw. śś. Piotra i Pawła. Na ścianach umieszczone są liczne epitafia, głównie infułatów z XVII i XVIII wieku. Na ścianach przedsionka zachowana jest iluzjonistyczna polichromia rokokowa z 1781 roku, z postaciami alegorycznymi oraz herbami kolatorów i dobroczyńców kolegiaty. Na teren przykościelny wiedzie bramka, murowana około 1778-1787, z kamiennymi, późnobarokowymi posągami Wiary i Nadziei na profilowanych filarach. W części południowej terenu przykościelnego usytuowana jest dawna infułatka, obecnie plebania, wystawiona po połowie XVIII wieku. Przed bramką wejściową znajduje się kapliczka z 1896 roku z późnobarokową rzeźbą św. Jana Nepomucena, ustawioną staraniem księdza Boxy Radoszewskiego.

Zabytek dostępny, możliwość zwiedzenia wnętrza za wiedzą księdza proboszcza.

Oprac. Jerzy Zub, 10.12.2014 r.

Bibliografia

  • Kukliński W., Miasto prywatne Klimontów i jego kościoły, Sandomierz 1911.
  • Bochnak A., Kolegjata świętego Józefa w Klimontowie, Kraków 1925.
  • Miłobędzki A. Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
  • Niebelski E., Klimontów miasto prywatne rodu Ossolińskich 1240 - 1990, Klimontów 1993.
  • Niebelski E., W dobrach Ossolińskich. Klimontów i okolice, Klimontów 1999.
  • Kurzej M., Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 324.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67927, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.148