Dom własny znanego kieleckiego architekta Stanisława Szpakowskiego.

Historia

Willa została wybudowana w latach 1904-1906 na obrzeżu dzielnicy miejskiej zwanej Nowym Miastem, przy ówczesnej ulicy Hipotecznej. Właścicielką posesji była Barbara Szpakowska, która ją zakupiła w 1904 roku od stowarzyszenia Kieleckich Finansów Katolickich Duchownych. Teren parceli sięgał pierwotnie aż do ulicy Wesołej. Jednocześnie z willą wzniesiono budynek gospodarczy (bramny) między frontowym podwórzem a ogrodem i ogrodzenie od ulicy. Autorem projektu był najpewniej sam mąż właścicielki Stanisław Szpakowski, znany kielecki architekt, od 1905 roku pełniący funkcję urzędową inżyniera-architekta guberni kieleckiej. Szpakowscy mieszkali w willi do 1913 roku. Następnym właścicielem był Julian Kośmiński, były dziedzic Książa Małego. Przed II wojną światową przeszła na własność Gajdzińskich. W 1968 roku wywłaszczono ją na rzecz skarbu państwa. W budynku mieściły się mieszkania lokatorskie oraz kaplica prawosławna w salonie, na parterze. W 1979 roku właścicielem został Polski Związek Motorowy, na potrzeby którego przeprowadzono generalny remont budynku (1979-1980). Kolejne prace remontowe wykonano w latach 90 XX wieku. Zespół zachował się w niemal oryginalnym kształcie. Oszpecono go, jeszcze przez II wojną światową, przez dostawienie do willi, zakomponowanej jako wolnostojąca, sąsiedniego domu jednorodzinnego. Teren parceli zmniejszył się, przez odcięcie części ogrodu, na rzecz parceli przy ulicy Wesołej. W latach 70 XX wieku istniały jeszcze pozostałości ogrodu z basenikiem, fontanną i resztkami ozdobnych filarów zwieńczonych wazami.

Opis

 Zespół willi usytuowany jest na obrzeżu południowym śródmieścia Kielc, po zachodniej stronie ulicy Słowackiego, na prostokątnej działce. Willa pierwotnie wolnostojąca (od północy przylega do niej późniejszy budynek), jest nieco odsunięta z linii zabudowy pierzei i oddzielona od ulicy ozdobnym, murowano-żeliwnym ogrodzeniem. Przy jej południowo-zachodnim narożniku stoi niski, parterowy budynek, przez który wiedzie przejście bramne do ogrodu, w głębi parceli. Na podwórzu frontowym zachowała się stara pompa dwukołowa nad studnią, a także ozdobny, żeliwny zdrój wmurowany w elewację boczną willi. Zespół cechuje secesyjna stylistyka, częściowo nawiązująca geometryzującą dekoracją do secesji wiedeńskiej, z czytelnymi wpływami historyzmu. Willa, wymurowana z cegły, wyróżnia się bardzo rozczłonkowaną bryłą. Wzniesiono ją na nieregularnym rzucie zbliżonym do litery L, z wysuniętym narożnikiem południowo-wschodnim i kilkoma mniejszymi ryzalitami, loggiami filarowymi i kolumnowymi oraz wieżyczką widokową od ogrodu. Nakrywa ją konglomerat dachów o różnych kształtach. Elewacje są dwubarwne, przez połączenie jasnego tynku z fragmentami z czerwonej cegły. Na wystrój składają się m.in. podziały ścian gzymsami, masywne bonia opinające narożniki i okna parteru, obramienia łuków okiennych z wydatnymi zwornikami. W wyróżnionym plastycznie południowym ryzalicie fasady zastosowano charakterystyczne dla secesji okna: triforialne z półkolistymi flankami w parterze i biforialne na piętrze, ujęte spływami, zwieńczone odcinkową opaską i zdobione najpopularniejszym secesyjnym motywem - koła z trzema liniami u dołu. Ryzalit wieńczy wydatny machikułowy gzyms, przerwany falistym szczytem z okulusem pośrodku i kulistymi sterczynami po bokach. Dostawioną obok wysoką loggię koronuje attyka z wklęśle wykrojonych odcinków między słupkami. Elewacja ogrodowa otrzymała bardziej historyzujący wystrój: ścięte ścianki ryzalitu opinają lizeny, a zadaszony ganek podparty jest na czterech toskańskich kolumnach, podtrzymujących klasyczne belkowanie. Układ wnętrz w skrzydle południowym jest półtoratraktowy z szerokim korytarzem, w północnym - dwutraktowy. We wnętrzach zachował się sztukatorski detal sufitów, ozdobna, żeliwna balustrada schodów oraz kilka kaflowych pieców ze zwieńczeniami. Stojący obok mały budynek gospodarczy jest budowlą murowaną i otynkowaną. Zbudowano go na rzucie prostokąta, pod dachem dwuspadowym. Na elewacji znajduje się brama wjazdowa pośrodku, zaakcentowana odcinkowym naczółkiem. Frontowe, ozdobne ogrodzenie składa się z kamiennej podmurówki, ozdobionej arkadowymi płycinami oraz murowanych słupów ujętych po bokach spływami, połączonych przęsłami kutymi z żelaza. Dwie furtki przesklepione są półkoliście.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Anna Adamczyk, 15.12.2014 r.

Bibliografia

• Adamczyk A., Nowa dzielnica- inwestycja miasta gubernialnego. Studium historyczno-urbanistyczne Kielc, t. 2, cz. 3 a, PP PKZ O/Kielce 1991, s. 94-95, mps w Archiwum Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 
• Adamczyk A., Prace remontowo-konserwatorskie i budowlane w granicach województwa świętokrzyskiego i dawnego kieleckiego, [w:] Piasecka A. (red.), Prace konserwatorskie w latach 1999-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, Kielce 2001, s. 38.
• Adamczyk J. L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1998, s. 66.
• Adamczyk J. L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004 r., s. 36.
• Różalski J., Architektura rezydencjonalna w Kielcach. Przykłady z pierwszych dziesięcioleci XX wieku, [w:] Adamczyk J. L. (red.), Architektura pierwszych dziesięcioleci XX wieku w Kielcach, Kielce 1998 , s. 75-76.
• Szczepański J., Architekci i budowniczowie. Materiały, Warszawa-Kraków 1990, s. 146-148.