Budynek synagogi organizował przestrzeń i stanowił dominantę zabudowy dzielnicy. Do dziś zachował się układ brukowanych ulic, ich zabudowy, przekształconych budynków dawnej łaźni (mykwy), rzeźni rytualnej, szkoły (cheder) oraz domów modlitwy dla kobiet i osobnego dla mężczyzn. Zbudowana w latach 1814-1815 synagoga o formach klasycystycznych zachowała swą zewnętrzną formę, chociaż w znacznej mierze zniszczoną. Wnętrze obiektu zostało w dużej części zniszczone w czasie II wojny światowej, a reszty dokonał w 1974 roku pożar.

Historia

Pierwsze grupy Żydów napływają do Kępna już od późnego średniowiecza. W 1689 roku zbudowana została pierwsza drewniana synagoga. W 1793 roku licząca 1200 osób społeczność posiadała w mieście własną szkołę talmudyczną, cmentarz i szpital. Istniejąca synagoga zbudowana została w miejscu poprzedniej w latach 1814-1815 przez mistrzów murarsko-ciesielskich braci Fryderyka i Karola Schefflerów z Brzegu. Odnowienie budynku miało miejsce w 1893 roku. Remont bożnicy odbył się w latach1924-1926. W latach 1939-1945 budynek zamieniono najpierw na ujeżdżalnię, a następnie magazyn. Z wnętrza usunięto bimę, szafę ołtarzową oraz inne wyposażenie. W 1955 roku PP PKZ wykonała inwentaryzację obiektu. W 1974 roku pożar zniszczył wnętrze, stolarkę oraz więźbę dachową z dachem. W następnych latach wykonano kilka ekspertyz konstrukcyjnych. Odbudowano koronę murów, wykonano nową więźbę i dach pokryto dachówką, zabezpieczono okna i drzwi. Budynek miał zostać zaadaptowany na cele muzealne. Rozebrane zostały przybudówka oraz schody od frontu.

Opis

Kępno w 1282 roku wymieniane jest w źródłach jako miasto książęce. W XIV wieku powstał zamek dzięki fundacji Kazimierza Wielkiego. Od 1365 roku stało się miastem prywatnym, potem podupadło, gdyż nastąpiła lokacja pobliskiego miasta Baranowa. Ponowna lokacja Kępna miała miejsce w 1660 roku. Żydzi, przybywali do Kępna już od późnego średniowiecza. W 1689 roku zbudowali swoją pierwszą drewnianą synagogę. W 1793 roku gmina żydowska składała się z 1200 dusz, a więc była tak samo liczna jak katolicy. W mieście Żydzi posiadali własną szkołę talmudyczną, cmentarz i szpital. Obecna synagoga zbudowana została na miejscu poprzedniej w latach 1814-1815 przez mistrzów murarsko-ciesielskich, braci Fryderyka i Karola Schefflerów z Brzegu. Odnawiana była w latach 1893 oraz 1924-26. W okresie okupacji synagoga uległa poważnemu zniszczeniu, zwłaszcza we wnętrzu, gdzie usunięto bimę, szafę ołtarzową oraz inne wyposażenie. Obiekt zamieniono na ujeżdżalnię, a później na magazyn. Po wojnie synagoga niszczała, gdyż nie była odpowiednio zabezpieczona. W 1955 roku - PP PKZ wykonało inwentaryzację obiektu. W 1974 roku pożar zniszczył więźbę dachową oraz wnętrze. Po wykonaniu w latach następnych kilku ekspertyz budynek miał być zaadaptowany na cele muzealne. W efekcie zabezpieczono i odbudowano koronę murów oraz zrobiono nowy dach. Budynek do dziś nie został wyremontowany. Brak środków i pomysłu na rewitalizację obiektu. Mimo zabezpieczeń synagoga ulega postępującej destrukcji.

Kępno to miasto powiatowe, usytuowane na południowym skrawku woj. wielkopolskiego nad rzeką Niesób, dopływem Prosny, przy skrzyżowaniu dróg Warszawa-Wrocław i Poznań-Katowice oraz linii kolejowych. Synagoga usytuowana na północny-wschód od rynku, na terenie dawnej dzielnicy żydowskiej. Zespół synagogi zajmował centralne miejsce w kwartale i organizował całą jego przestrzeń. Do dziś istnieją przekształcone: łaźnia (mykwa), rzeźnia, szkoła (cheder), dom modlitwy dla kobiet oraz mężczyzn i domy mieszkalne. Zachował się również układ ulic. Klasycystyczna synagoga zwrócona została frontem ku zachodowi na ul. Łazienkową (d. Łazienną) oraz el. tylną ku ul. Starej. Zbudowana na rzucie prostokąta o zwartej, kubicznej, częściowo podpiwniczonej bryle, nakrytej wysokim, stromym czterospadowym dachem. Fasada 5-osiowa, artykułowana ryzalitowo portykiem na osi, rozczłonkowanym czterema przyściennymi półkolumnami, zwieńczonym belkowaniem i trójkątnym tympanonem. Znajdowała się w nim pierwotnie dekoracja z motywem antytetycznych gryfów. Narożniki budynku ścięte i opilastrowane. Portyk poprzedzony był monumentalnymi schodami, które nie istnieją. Wnętrze posiadało kwadratową salę modlitwy, przy zachodnim wejściu znajdowały się dwie klatki schodowe. Na środku usytuowana była bima, a przy wschodniej ścianie szafa ołtarzowa. Na piętrze znajdowała się galeria dla kobiet otwarta arkadami do sali modlitwy. Sala nakryta była pozornym sklepieniem klasztornym. W innych pomieszczeniach były sklepienia kolebkowe z lunetami, a w piwnicy kolebkowe. Po pożarze wystrój wnętrza nie istnieje. Szczątkowo zachowała się również stolarka okienna i drzwiowa.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 06.03.2015 r.