Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

gmach Sejmu Śląskiego, ob. Urząd Wojewódzki - Zabytek.pl

gmach Sejmu Śląskiego, ob. Urząd Wojewódzki


budynek użyteczności publicznej 1925 - 1932 Katowice

Adres
Katowice, Jagiellońska 25

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Katowice, gm. Katowice

Jest to jeden z najbardziej monumentalnych oraz najważniejszych pod względem artystycznym i historycznym w skali kraju gmachów użyteczności publicznej, wzniesionych w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Budynek łączy neoklasycystyczną, monumentalną formę ze stylizowanym motywami ludowymi, przetworzonymi w duchu najnowszych kierunków artystycznych, w tym art deco, wystrojem i wyposażeniem wewnętrzym. Zarazem pierwszy powstały na terenie kraju tego typu budynek, będący wzorem dla rozbudowanego gmachu parlamentu w Warszawie. Materialny symbol utworzenia autonomicznego województwa śląskiego w II RP po odzyskaniu części ziem historycznego Górnego Śląska w 1922 r.

Historia

Idea budowy gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego powstała wraz z utworzeniem w czerwcu 1922 r. autonomicznego województwa śląskiego na obszarze włączonej w granice II RP po powstaniach śląskich części Górnego Śląska. Najważniejszymi instytucjami autonomii śląskiej był jednoizbowy Sejm Śląski jako regionalny organ ustawodawczy, a także Skarb Śląski jako odrębny, tworzony według specjalnych zasad budżet śląski. Wojewoda swoje funkcje administracyjne pełnił poprzez Urząd Wojewódzki Śląski, który był zarazem organem wykonawczym Sejmu Śląskiego i Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Decyzja o budowie prestiżowego i użytecznego gmachu w stolicy województwa zapadła w 1922 r. W tym samym roku Sejm uchwalił kredyt na budowę gmachu, a w preliminarzu budżetowym na 1923 r. na ten cel zapisano kwotę miliarda marek polskich. 20 grudnia 1922 r. Wojewoda Zygmunt Żurawski powołał Komitet Budowy Gmachu Urzędu. Na miejsce usytuowania nowej inwestycji wskazano parcele pomiędzy ul. Jagiellońską i Ligonia. Dnia 9 maja 1923 r. rozpisano ogólnopolski konkurs na projekt gmachu. Członkowie Komitetu oczekiwali, że nowy gmach będzie wyrazem przyznanej dla Śląska autonomii, a zarazem funkcjonalnym pomnikiem polskości i największym gmachem użyteczności publicznej w ówczesnej Polsce. Obiekt miał być pierwszą tego typu budowlą w odrodzonym państwie. Warunki konkursu określały, by gmach został (…) zaprojektowany skromnie i celowo, lecz z zachowaniem charakteru monumentalnego (…). Styl gotyku wyklucza się (…). Konkurs wygrał projekt autorstwa uznanych architektów krakowskich: Kazimierza Wyczyńskiego, Stefana Żeleńskiego, Piotra Jurkiewicza i Ludwika Wojtyczki. W zwycięskiej koncepcji zaproponowano budowę neoklasycystycznego, największego kubaturowo w ówczesnej Polsce gmachu, reprezentującego pełen program parlamentów jednoizbowych, z usytuowaną w centrum, półkolistą, amfiteatralną Salą Obrad Sejmu Śląskiego wzorowaną na teatrze antycznym, inspirowaną rozwiązaniami zaproponowanymi m.in. przez Otto Wagnera w parlamencie w Budapeszcie. Trwająca od 1924 r. do 1929 r. budowa gmachu, skupiła wielu znanych artystów, w tym m.in. rzeźbiarza Jana Raszkę, który wykonał cykl nieistniejących już, symbolicznych płaskorzeźb w głównej klatce schodowej, a także kapitele oraz fryz z gryfami i tarczami w elewacjach zewnętrznych, czy rzeźbiarza Marcina Rożka, autora niezachowanych popiersi K. Miarki, J. Ligonia, P. Stalmacha i ks. J. Londzina z Sali Sejmu. Warto dodać, że gmach w Katowicach stał się wzorem dla rozbudowującego się w 1926 r. pod kierunkiem Kazimierza Skórewicza obiekcie parlamentarnym w Warszawie. Dnia 5 maja 1929 r. bp Arkadiusz Lisiecki w obecności Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, uroczyście poświęcił oddany do użytku gmach. Do 1932 r. trwały jeszcze prace uzupełniające we wnętrzu budynku. Dnia 12 stycznia 1936 r. ogłoszono konkurs na wykonanie pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego na placu Bolesława Chrobrego. Spośród wszystkich propozycji wyłoniono koncepcję chorwackiego rzeźbiarza Antuna Augustinćića, ale pomnik ostatecznie ustawiono dopiero w 1990 r. Po wybuchu II wojny światowej, wraz z utworzeniem w 1941 r. odrębnej prowincji górnośląskiej, gmach stał się siedzibą władz niemieckiej rejencji oraz okręgowej władzy partii nazistowskiej. Wprowadzono wówczas pewne przekształcenia, z których największą jest wykonana wg proj. Alberta Speera zmiana wystroju Sali Recepcyjnej. Po zakończeniu II wojny światowej i utworzeniu województwa śląskiego, Sejm Śląski formalnie zniesiono ustawą z dnia 6 maja 1945 r. Dawny gmach Województwa i Sejmu Śląskiego w Katowicach nadal spełniał swą pierwotną funkcję, będąc odtąd siedzibą kolejnych władz województwa. Począwszy od 1988 r. obiekt poddawany jest systematycznie pracom konserwatorskim, remontowym i restauratorskim. W 2015 r. ukończono prace związane z przywróceniem historycznego wyglądu d. Sali Obrad Sejmu Śląskiego, pomieszczenia Kuluarów oraz Galerii.

Opis

Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego w Katowicach usytuowany jest w pd. części centrum Katowic, w obrębie ul. Jagiellońskiej od pn., J. Ligonia od pd., J. Lompy od zach. i W. Reymonta od wsch., naprzeciw pl. Sejmu Śląskiego z pomnikiem W. Korfantego od zach. oraz pl. B. Chrobrego z pomnikiem J. Piłsudskiego od pn. Jest to murowany z cegły, centralny, czteroskrzydłowy budynek wzniesiony na rzucie zbliżonym do kwadratu, z wewnętrznym dziedzińcem. Narożniki korpusu gmachu ujęte są czteroskrzydłowymi ryzalitami z wewnętrznymi studniami, a dwa ryzality od wsch. połączone są dodatkowym skrzydłem na rzucie prostokąta, z umieszczoną na osi bramą wjazdową. W obrębie dziedzińca ulokowany jest westybul wraz z prostokątną, zakończoną od wsch. półkoliście salą sejmową, połączoną z poszczególnymi skrzydłami gmachu krótkimi łącznikami. Sześciokondygnacyjny, podpiwniczony korpus gmachu charakteryzuje się zwartą i symetryczną bryłą, podporządkowaną osi wsch.-zach. Budynek kryty jest dachem pogrążonym, przesłoniętym attyką. Ujęte ryzalitami, wieloosiowe, neoklasycystyczne elewacje gmachu są nieznacznie zróżnicowane. Ulokowana od zach., poprzedzona monumentalnymi schodami, artykułowana pilastrami fasada mieści reprezentacyjne wejście do holu Sali Sejmowej. Podzielone pilastrami elewacje pd. i pn. są analogiczne, za wyjątkiem liczby portali. Ponad rozlokowanymi w trzech elewacjach portalami umieszczono podwójne, dwukondygnacyjne okna, zdobione trójkątnymi frontonami na wspornikach. Naroża ryzalitów ujęte są obustronnie zdwojonymi pilastrami, dźwigającymi płaskorzeźbiony, obiegający cały budynek fryz, w który wkomponowano stylizowane orły legionowe, kartusze z monogramem RP flankowane halabardami, elementy symboli rzymskich rózg liktorskich i herby miast śląskich. Elewacje zwieńczone są rozbudowanym belkowaniem i attyką zdobioną na osi płaskorzeźbionym tondem z wkomponowanym godłem Polski, flankowanym skrzydlatymi geniuszami. Usytuowany na wysokim parterze skrzydła zach. jednokondygnacyjny westybul przekryty jest kasetonowym stropem wspartym na marmurowych filarach i połączony od wsch. z reprezentacyjną, siedmiobiegową klatką schodową. Wnętrze przekrytej eliptyczną kopułą klatki obiegają z trzech stron dwukondygnacyjne galerie, wsparte na ośmiobocznych filarach o stylizowanych w duchu art deco kapitelach. Okładziny ścian, pilastrów, filarów, klatki schodowej wykonane są z dekoracyjnych elementów sztukatorskich. Kolejne dwie reprezentacyjne klatki schodowe mieszczą się w łącznikach komunikujących skrzydło pd. i pn. z Salą Obrad Sejmu Śląskiego. Usytuowana na I piętrze, okazała, dwukondygnacyjna Sala Obrad nakryta jest szklaną kopułą. Półkoliście rozmieszczone siedziska posłów otaczają prezydium, natomiast na wysokości drugiej kondygnacji ulokowane są balkony dla publiczności. Projekt wyposażenia i wystroju Sali Sejmowej, wykonany przez L. Wojtyczkę, nawiązywał do polskiej szkoły dekoracji. Ściśle symetryczny układ wnętrz w poszczególnych skrzydłach korpusu składa się z jednego traktu pomieszczeń, skomunikowanych z korytarzami ulokowanymi od strony dziedzińca oraz studni. Usytuowana na II piętrze skrzydła zach., przebudowana w trakcie II wojny światowej Sala Recepcyjna zw. Marmurową, sąsiadująca z Salą Błękitną i Złotą, licowana jest okładziną imitującą marmur, doświetlona trzema otworami okiennymi w typie porte-fenêtre i nakryta żelbetowym stropem kasetonowym. W ryzalicie pd.-zach. ulokowane są pokoje przeznaczone pierwotnie na apartamenty marszałka Sejmu Śląskiego, a w ryzalicie pn.-zach. na apartamenty wojewody, do których przylegały ciągi bogato zdobionych pomieszczeń biurowych marszałka w skrzydle pd. (w tym m.in. gabinet Marszałka Sejmu, salon urzędowy Marszałka, sekretariat, gabinet dyrektora kancelarii sejmowej i kancelaria stenografii) oraz analogiczne wnętrza wojewody w skrzydle pn. (w tym m.in. gabinet wojewody, salon urzędowy wojewody, sekretariat, salon urzędowy wicewojewody, gabinet wicewojewody, sala konferencyjna Śląskiej Rady Wojewódzkiej). Dopełnienie wnętrz gmachu stanowiło bogate i nowoczesne wyposażenie, łączące motywy inspirowane propagowaną w okresie dwudziestolecia polską sztuką ludową z najnowszymi kierunkami w sztuce lat 20. XX w.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy urzędów.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 15-12-2015 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: neoklasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.107135, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.301238