Historia

W roku 1283 w kościele odbyła się konsekracja Jakuba Świnki na arcybiskupa gnieźnieńskiego. W uroczystości uczestniczył książę Przemysł II, późniejszy król Polski. Motywem przewodnim działalności arcybiskupa Świnki było zjednoczenie Polski, stąd też obie uroczystości konsekracji odbyły się w tym samym kościele i roku.

Rozbudowa kościoła postępowała za panowania króla Kazimierza Wielkiego, wnuka Jolanty, a syna Jadwigi Bolesławówny i Władysława I Łokietka. Król był hojny dla Kalisza. Nadawał liczne przywileje, obdarzał fundacjami, za panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało otoczone murami obronnymi, a kościół OO. Franciszkanów powiększono. Dodatkowo, ze względu na położenie przy murach obronnych był on ważnym punktem obronnym.

Kościół franciszkanów strawiły, tak jak miasto, pożary w roku 1537 i 1559. Dopiero pod koniec wieku  XVI dzięki działalności prymasa Karnkowskiego znacznie ożywiło się budownictwo w Kaliszu. Do miasta  przybyli architekci i budowniczowie.

Prawdopodobnie Albinowi Fontanie, jednemu z członków znanej rodziny włoskich architektów, zlecono odbudowę kościoła franciszkanów.

W latach 1599-1632 odbudowano kościół, a kilka lat później zaczęto budowę murowanego klasztoru w miejscu dawnego drewnianego.

Na drugą połowę XVII wiek przypada działalność ojca Kazimierza Biernackiego. Biernacki był  doktorem teologii i filozofii, historykiem zakonu. On to większą część klasztoru wymurował, wzniósł  wieżę, kaplicę św. Barbary podwyższył o 9 metrów (15 ówczesnych łokci), nad kaplicą zawiesił  dzwony, wzniósł ołtarz św. Franciszka i Antoniego  oraz korytarze klasztorne malowidłami ozdobił.

Wiek XVIII to kolejne remonty i restauracja kościoła i klasztoru.

W roku 1798 władze pruskie zajęły budynki przeznaczając je na siedzibę policji i więzienie polityczne. Dzięki usilnym staraniom franciszkanie odzyskali budynki po sześćdziesięciu latach.

Po usunięciu z Kalisza ostatnich franciszkanów w roku 1902 kościołem opiekowali się rektorzy wyznaczeni przez władze diecezjalne.

W roku 1918 do klasztoru powracają zakonnicy, którzy rozpoczynają remont i restauracje kościoła. Szczególnie intensywnie przebiegało to w roku 1922 i w 1934.

Następne gruntowne odnowienie i restauracje wnętrza kościoła wraz z odnowieniem wszystkich ołtarzy przeprowadzono w latach 1964-1966.

W roku 2001 przeprowadzono remont dachu nad prezbiterium  kościoła.

W roku 2003 wyremontowano wieżyczkę  z sygnaturką a w roku 2005 wyremontowano dach nad nawą główną.

Częściowe prace remontowe rozpoczęto w roku 2012. Prace prowadzone były w Kaplicy Męki Pańskiej, gdzie prowadzono prace archeologiczne na głębokości około 3 metrów.

Odkryto wtedy naczynia liturgiczne, kilka czaszek ludzkich i monety.

Dwa denary jagiellońskie z XV wieku i monetę cesarza Leopolda z roku 1680.

W trakcie renowacji odkryto rzadki z XIII-wieczny manswerk z szarego piaskowca, który był zakryty tynkiem i ołtarzem.

W roku 2018 rozpoczęto podobne remonty i renowacje. Przed rozpoczęciem prac remontowych wykonano dokumentacje i zrobiono pasówki, miały one pokazać co kryją tynki. Odkryto na jednej ze ścian prezbiterium malowidło przedstawiające św. Krzysztofa z dzieciątkiem na ręku .

Mierzy 16 metrów wysokości i 6 metrów szerokości.

Malowidło jest pewnie z końca XIII wieku, czyli może powstało w czasie budowy kościoła.  

W trakcie remontu i renowacji kościoła w roku 2018 znaleziono również  cenne monety:

-  matapan południowosłowiański, jedną z czterech w Polsce

-  dwudenar Zygmunta Augusta z roku 1570

-  denar Kazimierza Wielkiego - unikat  (w XIX wieku odkryto denary Kazimierza Wielkiego z głowa wołu, także bite w Kaliszu jak inne)

-  boratynka Jana Kazimierza

-  dwa denary węgierskie w XVI wieku

-  szeląg ryski

-  szeląg Zygmunta III

-  półgrosz Zygmunta Starego

-  grosz gdański Zygmunta III

Opis

Najstarszą część kościoła stanowi prezbiterium z boczną zakrystią (dziś kaplicą Męki Pańskiej), datowana na czasy Jolanty, zaś korpus nawowy powstał najpewniej za panowania Kazimierza Wielkiego.

W szczycie prezbiterium było wspaniałe gotyckie okno, dziś przesłonięte ołtarzem głównym.

Trzy nawy równej wysokości na sklepieniu ozdobione są bogatą sztukaterią o motywach geometrycznych, główek aniołów, rozet, stylizowanych kwiatów. Całość tworzy na sklepieniu plastyczną sieć.

Charakterystyczne dla okręgu kaliskiego zdobienie sklepień występuje jeszcze na terenie lubelskiego i określane jest w sztuce zdobieniem typu kalisko-lubelskim.

Wnętrze uzupełnia chór i organy na balkonie oraz ambona w kształcie Łodzi Piotrowej po lewej stronie ołtarza głównego.

W barokowym ołtarzu głównym znajduje się obraz z połowy XVIII wieku – „Wskrzeszenie Piotrowina„. Z obrazem tym związana jest legenda jakoby biskup św. Stanisław kupił ziemię od rycerza zwanego Piotrowinem, który wkrótce zmarł. Na ziemi tej zamierzał zbudować kościół. Po śmierci Piotrowina biskup oskarżony został o zagarnięcie tej ziemi. Nie mogąc udowodnić swej niewinności w sądzie, biskup Stanisław wskrzesił Piotrowina, który poświadczył jego uczciwość.

Nad tabernakulum jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XVII wieku.  

W kościele znajduje się nagrobek o. Jana Kazimierza Biernackiego, budowniczego klasztoru i kościoła. Są również barokowe ołtarze świętych: ołtarz świętego Franciszka, założyciela zakonu, ołtarz św. Antoniego, ołtarz błogosławionej Jolanty z relikwiami sprowadzonymi z Gniezna w roku 1958, fundatorki obiektu.

Oprac. Waldemar Rusek