Wszystkie trzy cmentarze znajdują się przy Rogatce Wrocławskiej, wybudowanej w 1821 roku. Cmentarz rzymskokatolicki łączy się grobami z cmentarzem luterańskim. Obok siebie spoczywają członkowie tych samych rodzin, ale innego wyznania. Pierwotnie usytuowany za miastem jest miejską kaliską nekropolią, gdyż pierwotnie chowano zmarłych w otoczeniu kościołów, a fundatorów w samych świątyniach.

Historia

W 1787 r. zaprzestano pochówków na cmentarzach przykościelnych na terenie miasta lokacyjnego. W latach 1803-1807 - prace zmierzające do utworzenia zamiejskiego cmentarza katolickiego. W 1808 r. ogrodzenie cmentarza ceglanym murem przez majstra cechowego Bernstejna. Wykonano też bramę, ale nieznany jest jej wygląd. Od 1827 roku zaczęto wykonywać pierwsze pomniki na terenie cmentarza. W 1840 r. wzniesiono dom przedpogrzebowy (kostnicę) z mieszkaniem grabarza i stróża cmentarnego oraz nową klasycystyczną bramę. W 1841 r. miało miejsce poszerzenie cmentarza w kierunku zachodnim i wytyczenie nowych kwater oraz ścieżek. W latach 1871-1877 - wykonanie ceglanego muru w miejscu drewnianego parkanu cz. zachodniej. W latach 1913-1977 cmentarz był okresowo zamknięty; ze względu na jego zapełnienie zezwalano na pochówki tylko w grobach rodzinnych oraz murowanych. Okres II wojny światowej - zrabowano wszelkie metalowe ogrodzenia grobów i detale. W 2 poł. XX w. w miejscu grobów ziemnych stawiano lastrykowe, proste nagrobki. Po 1990 roku renowacja najwartościowszych nagrobków cmentarza.

Opis

Kalisz - najstarsze miasto w Polsce, ujęte w dziele Ptolemeusza, z poł. II w., usytuowane na wsch. skraju Wysoczyny Kaliskiej nad rzeką Prosną. Pierwsze ślady osadnictwa w tym miejscu pochodzą z VIII w. p.n.e. Pierwszy gród na Zawodziu powstał w X wieku. Przez Kalisz prowadził słynny szlak bursztynowy. Lokacji nowego Kalisza na obecnym miejscu dokonał książę Bolesław Pobożny ok. 1257 roku. Miasto powstałe na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych było zawsze po Poznaniu drugim co do wielkości i znaczenia ośrodkiem w Wielkopolsce.

Pierwotnie zmarłych chowano na cmentarzach przykościelnych na terenie miasta lokacyjnego, także na Zawodziu oraz przy kościołach sąsiednich wsi. Rozwój miasta oraz względy sanitarne stały się przyczyną utworzenia miejskiego cmentarza poza granicami miasta.

Nowy cmentarz powstały na gruntach wsi Dobrzec Mały, od północnego-wschodu graniczył z cmentarzem ewangelickim, a od północnego-zachodu i południowego-wschodu ujęty był zboczami pagórka, popularnie zwanymi tarasami. Zajmował teren czworoboku zbliżonego do kwadratu z wjazdem i bramą główną od pobliskiego traktu wrocławskiego, ob. ul. Górnośląskiej. Teren cmentarza został podzielony na cztery niesymetryczne kwatery o różnej wielkości. Przejścia między nimi wytyczono na rzucie krzyża łacińskiego ułożonego nieco ukośnie względem krawędzi cmentarza. Taki układ dróg i kwater cmentarza spowodowany był ukształtowaniem terenu.

W pierwszym okresie oprócz zmarłych z parafii kaliskich, w 1813 roku pochowano zmarłych żołnierzy napoleońskich (uczestników wyprawy na Moskwę), z pobliskiego lazaretu w klasztorze oo. Reformatów. W pierwszych latach samobójców grzebano poza murem cmentarza. Od 1831 roku chowano ich oraz więźniów na cmentarzu cholerycznym na Tyńcu. W latach 20 i 30 XIX w. dominowały groby ziemne, z drewnianym krzyżem, czasem na murze umieszczane były tablice inskrypcyjne. W narożu płd.-wsch. znajduje się najstarszy pomnik w formie piramidy z tablicą z 1827 roku i miejsce pochówku mjr wojsk polskich Stanisława Broszkowskiego.

Cmentarz rzymskokatolicki zajmuje teren o powierzchni 1,8530 ha. Mimo że nadano mu geometryczne kształty i regularny układ ścieżek, dość trudno odnaleźć się w labiryncie grobów. Założono go na rzucie wieloboku zbliżonego do trójkąta, podzielono na czworoboczne kwatery dwiema alejami podłużnymi, z których główna biegnie łukowato na osi wschód-zachód oraz alejami poprzecznymi. Na cmentarzu zachował się bogaty drzewostan w postaci wiązów (ok. 120 letnich), kasztanowców, lip, klonów oraz żywotników. Brama główna wschodnia, od ul. Górnośląskiej o formach klasycystycznych. Przy zachodniej bramie usytuowany dawny klasycystyczny budynek grabarza. Na murze cmentarza liczne tablice inskrypcyjne z 2 poł. XIX wieku poprzedzone nowszymi grobowcami przyściennymi z k. XIX i pocz. XX w. przeważnie neoklasycystycznymi i eklektycznymi. Przy głównej alei usytuowano kaplice grobowe. Na cmentarzu zostali pochowani najbardziej zasłużeni obywatela Kalisza z XIX i XX wieku wyznania rzymsko-katolickiego. Obok na cmentarzu ewangelicko-augsburskim spoczywają obywatele miasta innego wyznania.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Cmentarz należy do parafii pw. św. Mikołaja w Kaliszu. Biuro parafii znajduje się przy ul. Kanonickiej 5. (tel. 62 7573919)

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 17.10.2014 r.