Historia

Wieś Jurgów położona jest na prawym brzegu rzeki Białki, w dolinie dzielącej Pogórze Spisko-Gubałowskie, na południowo-zachodnim krańcu Polskiego Spisza. Według tradycji, wieś założyli w 1546 r. pasterze wołoscy przybyli z Frankowej, a nazwa pochodzi od sołtysa (zasadźcy) Jurko (Jurgo). Pierwsza wzmianka o Jurgowie (Gyurgova) zamieszczona jest w dokumencie z 1589 r. dotyczącym sprzedaży klucza dunajeckiego przez Olbrachta Łaskiego Jerzemu Horvatovi z Palocsy. W 1670 r. wybudowano drewniany kościół parafialny. W 1769 r. cały polski Spisz włączono do Austrii. Z 1799 r. w księgach parafialnych znajduje się wzmianka o Cyganach zamieszkujących Jurgów. W 1920 r. konferencja Rady Ambasadorów przyznała Polsce 14 wsi Zamagurza Południowego, wśród nich Jurgów. W czasie II wojny światowej Spisz znajdował się w granicach Słowacji. W 1945 r. czternaście wsi spiskich powróciło do Polski.

Opis

Zespół szałasów i szop na Polanie Podkólne stanowi unikatowy zespół zabudowy pasterskiej w Tatrach i na Podtatrzu. Zespół tworzy osadę poliniarską, biedniacką, tzw. wieś letnią (największą, jaka się zachowała). Ten typ osadnictwa pasterskiego występował na Podtatrzu i w Tatrach. Enklawy rolne otaczają ją od zachodu, oddzielając miejsca wypasu od łąki i lasu. Polana użytkowana jest od ok. 1880 r., kiedy to wyrugowano z polan jaworzyńskich zabudowania pasterskie jurgowian, które przeniesiono pod Okólne, a kolejne już wznoszono na miejscu. Był to efekt utraty przez jurgowian prawa do wypasu owiec na polanach Jaworzyny Spiskiej. Stało się tak, kiedy w 1879 r. obszary te wykupił książę Hohenloe. Jego zamysłem była komasacja gruntów i urządzenie na tych malowniczych terenach nowoczesnych obszarów łowieckich. Góralom z Jurgowa przydzielono w zamian pastwiska na Polanie Podokólne. Wtedy też przeniesiono tu budynki mieszkalno-gospodarcze i gospodarcze z ok. 90 polan jaworzyńskich. Potem w tym samym miejscu Podokólnego wznoszono nowe. Dziś zespół szałasów składa się z 56 obiektów. Zasadniczy kierunek zabudowy rozciąga się na osi północ-południe. Szałasy usytuowane są w czterech rzędach. Założone są na rzucie prostokąta, nakryte wysokimi, dwuspadowymi dachami krytymi dranicami. Jednoprzestrzenne, z drzwiami najczęściej w osi środkowej ściany frontowej. Drewniane szałasy wzniesiono w konstrukcji zrębowej. Zespół jest największą zachowaną wsią letnią. O dużej wartości zabytkowej zespołu decyduje jego unikatowość jako największego, zachowanego zespołu zabudowań pasterskich w Tatrach i na Podtatrzu. Zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem wykorzystywane są sporadycznie i stanowią raczej dużą atrakcję turystyczną.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Olga Dyba, OT NID w Krakowie, 07.07.2014 r.