Rzadko spotykany przykład świątyni ewangelickiej z zachowanym historycznym, charakterystycznym dla tego wyznania wyposażeniem.

Historia

Parafia ewangelicka we wsi Jerutki została założona na początku XVIII wieku, w XIX wieku należała do największych parafii ewangelickich na Mazurach Południowych (w 1818 roku druga pod względem liczebności po Szczytnie na terenie powiatu szczytnowskiego). Pierwszym pastorem był przybyły z Królewca w 1710 roku Johann Biegun, który w tym samym roku rozpoczął budowę kościoła. W 1734 roku pierwszą budowlę kościelną rozebrano z powodu złego stanu technicznego. Na jej planie jeszcze w tym samym roku wzniesiono zachowany w obecnym kształcie korpus w konstrukcji ryglowej z dwiema kruchtami i wieżą. Przed 1854 rokiem po północnej stronie prezbiterium dostawiono aneks mieszczący zakrystię. Obecna, murowana wieża, wybudowana na obrysie poprzedniej w 1821 roku ( na szczycie wieży chorągiewka z datą), z dwóch krucht zachowana jedna, południowa. Do lat 70. XX wieku kościół użytkowali ewangelicy. Jednak na skutek fali emigracyjnej do Niemiec na przełomie lat 60 i 70 XX wieku parafia opustoszała, zaś nieużytkowany kościół niszczał. W pierwszej połowie lat 70 XX wieku Diecezja Mazurska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego postanowiła przekazać kościół do Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku w celu przeniesienia go do skansenu. Przekazano wówczas część wyposażenia, jednak sama świątynia pozostała we wsi i ostatecznie przekazana została katolikom. W trakcie prac remontowych prowadzonych w latach 80 XX wieku przekształcono otwory okienne oraz wymieniono zniszczone części empor. Odzyskano również część pierwotnego wyposażenia. Obecnie kościół użytkowany jest jako filia kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Boboli w Świętajnie. Kościół otacza historyczny cmentarz z drugiej połowy XIX wieku z zachowanymi krzyżami i nagrobkami. W sąsiedztwie kościoła zabytkowa, historyczna plebania z początku przełomu XVIII i XIX wieku, w której w 1802 roku gościł król pruski Fryderyk Wilhelm wraz z małżonką Luizą, zaś w 1812 roku stacjonowało w niej dwóch napoleońskich generałów.

Opis

Usytuowany w centrum wsi, w niewielkim oddaleniu od głównego skrzyżowania, w głębi kościelnego cmentarza. Budowla założona na rzucie prostokąta, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, kwadratową wieżą po stronie zachodniej i prostokątną kruchtą po stronie południowej. Wzniesiona w konstrukcji szkieletowej, z otynkowanymi fachami, nakryta dwuspadowym dachem z pokryciem ceramicznym. Murowana i otynkowana wieża nakryta dachem namiotowym. Wnętrze kościoła jednoprzestrzenne, z elementami charakterystycznymi dla kościołów ewangelickich (empory, anioł chrzcielny) oraz barokowym ołtarzem głównym (1737-1738). Wewnątrz płyta nagrobna żony Johanna Bieguna pierwszego pastora parafii ewangelickiej, zmarłej w 1711 roku. Na stropie, pod współczesną boazerią zachowane prawdopodobnie polichromie z dekoracją roślinną.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół dostępny z zewnątrz, otwarty podczas nabożeństw.

Iwona Liżewska, OT NID w Olsztynie, 16.10.2014 r.