Jest to jedna z dwóch oryginalnych obiektów tego typu na terenie Podbeskidzia, w której według podań spotykali się zbójnicy jak Jurek Fiedor zwany Proćpakiem, stanowi więc istoty element miejscowego folkloru wpisany w lokalne tradycje.

Historia

,,Stara Karczma’’ w Jeleśni powstała w 2. połowie XVIII w. i stanowi jeden z najcenniejszych zabytków miejscowości. Zgodnie z miejscowymi podaniami została zbudowana przez pasterzy Wołoskich, pełniąc pierwotnie rolę leśniczówki. Karczmy wiejskie często lokalizowano w centrum wsi w niewielkiej odległości od kościoła lub w pobliżu traktu handlowego. Położenie Starej Karczmy doskonale wpisuje się w powyższe założenia, obiekt znajduje się w pobliżu kościoła, placu targowe na trasie kupieckiego łączącego Żywiec z Orawą. W XIX w. obiekt przeszedł gruntowny remont podczas którego dobudowano ganek frontowy, w środkowej części stropu głównej sali umieszczono natomiast oryginalne tragarze z sukiennic z 1774 r., przeniesione na wniosek krakowskiego kustosza. Ponowny remont miał miejsce po II wojnie światowej i związany był ze zniszczeniami wojennymi. W latach 50. wzmocniono ściany, rozebrano przybudówki, wzmocniono fundamenty, wymieniono poszycie dachowe, a także uzupełniono zręb wozowni. Pierwszym właścicielem obiektu był prawdopodobnie arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, który w 1833 kupił dobra żywieckie. Pod koniec XX w. obiekt nabyła rodzina Witków z Jeleśni, ostatnia zmiana własności na rzecz Gminnej Spółdzielni ,,Samopomoc Chłopska’’ miała miejsce w 1954 r.

Opis

Obiekt usytuowany jest w centrum Jeleśni, na pn. zach. od kościoła, przy placu targowym. Jest to typowy przykład drewnianej karczmy polskiej wykonanej w konstrukcji zrębowej. Budynek wzniesiono na planie zbliżonym do litery ,,L’’, składa się z dwóch skrzydeł, jest jednokondygnacyjny, a jego bryła nakryta jest dachem łamanym, polskim, krytym gontem. Wewnątrz stropy drewniane belkowe, w obrębie sieni murowany, sklepiony żeglasto na gurtach. Podłogi drewniane za wyjątkiem sieni z brukiem oraz wozowni wyłożonej kamiennymi płytami. W północnej części skrzydła drewniane, jednobiegowe schody prowadzące na poddasze i strych. Główne wejście w elewacji wschodniej (frontowej) poprzedzone otwartym gankiem wspartym na dwóch słupach, tylna brama wjazdowa zlokalizowane w obrębie elewacji zachodniej. W obrębie elewacji otwory okienne oprawione w ościeżnice, o oszczędnych prostokątnych formach, dwuskrzydłowe, sześciopolowe. Otwory wejściowe ujęte w drewniane portale ze ściętymi narożnikami, drzwi dwuskrzydłowe, klepkowe. Ściany zewnętrzne niebielone, belkowane, mszone słomą.

Obiekt ogólnie dostępny, obecnie wewnątrz mieści się restauracja ,,Stara Karczma’’ czynna codziennie od godziny 12:00 do 22:00.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 03.10.2014 r.