Historia

Budynek wzniesiony został w latach 1912-1914 wg projektu Karla Grossera przy współpracy architekta nazwiskiem Schurek, jako siedziba Muzeum Karkonoskiego (Riesengebirgs-Museum), należącego do miejscowego Towarzystwa Karkonoskiego (Reisengebirgsverein - RGV). Środki na inwestycję pochodziły ze składek, a parcelę podarowało miasto. Organizacja placówki miała charakter społeczny. Inicjatorem budowy był ówczesny dyrektor Towarzystwa, Hugo Seydel. Otwarcia dokonał burmistrz miasta, Arthur Hartung. Obiekt w zmierzeniu pomieścić miał rosnącą kolekcję eksponatów przyrodniczych, geologicznych oraz rękodzielniczych regionu. W 1927 r. muzeum przejęło sąsiadujący z nim od południa budynek przy obecnej ul. Józefa Chełmońskiego 8, adaptując go na potrzeby wystawiennicze. Gmach muzeum był remontowany i przebudowywany w latach 1937-1938, a po aneksji Czechosłowacji instytucja zmieniła nazwę na Muzeum Sudetów (Sudeten-Museum) i nabrała charakteru propagandowego. W czasie II wojny światowej gromadzono tu zrabowane dzieła sztuki, jak również ewakuowane zbiory bibliotek, muzeów i archiwów z zagrożonych nadciągającym frontem oraz bombardowaniami innych miast niemieckich. Po roku 1945 większość z nich wywieziono, m.in. do Warszawy. Obiekt pozostawał zamknięty dla zwiedzających w latach 1945-1948 oraz 1950-1953. Po ponownym otwarciu placówka przekształcona została w Muzeum Regionalne, a po roku 1975 – Okręgowe, tworząc nowe działy i wzbogacając posiadane kolekcje, zwłaszcza szkła artystycznego. W 1989 r. w rękach placówki ponownie znalazł się budynek przy ul. Chełmońskiego 8, który remontowano do roku 1993. Kolejne remonty i rozbudowa placówki do obecnej postaci zrealizowane zostały w latach 1994-1995, 1999-2001 oraz 2009-2011. 

Opis

Muzeum usytuowane jest na południowy wschód od centrum miasta, u stóp Wzgórza Kościuszki, na eksponowanej parceli u zbiegu ulic Jana Matejki i Józefa Chełmońskiego. Jest to niewielki, lecz stosunkowo monumentalny gmach złożony z kubicznego korpusu na planie prostokąta oraz dwóch skrzydeł tylnych, ustawionych prostopadle po północnej i południowej stronie dziedzińca. Skrzydło północne stanowi replika dwukondygnacyjnej, barokowej kamienicy mieszczańskiej z użytkowym poddaszem, skrzydło południowe – replika karkonoskiej chaty autorstwa architekta nazwiskiem Schurek. Osadzony na wysokim, kamiennym cokole (z uwagi na różnicę wysokości terenu) dwu- i trzykondygnacyjny korpus nakryty został czterospadowym dachem ceramicznym z lukarnami. Skrzydła zwieńczyły dachy dwuspadowe. Pośrodku zachodniej elewacji trzonu dostawiono mieszczący główne wejście parterowy przedsionek, wtórnie podniesiony do wysokości dwóch kondygnacji i poprzedzony kamiennymi schodami. Północno-wschodni narożnik budynku wzmocniono granitową przyporą. Elewacje otynkowano, prostokątne okna przyziemia umieszczając w stylizowanych oprawach z piaskowca. Oparty na gzymsie i zajmujący całą szerokość piętra szereg otworów okiennych rozdzielono pilastrami, grupując je w pary i akcentując powyżej w partii fryzu wieńczącego, nawiązującego do renesansowej attyki ze sterczynami. W elewacji tylnej znalazły się biforia i obszerne okna zamknięte półkoliście. Część wnętrz sklepiono krzyżowo.  Wyjątkowo ozdobną oprawę uzyskało skrzydło północne, wzorowane na przyrynkowych kamienicach rodziny von Busch. W przyziemiu znalazł się arkadowy podcień, nad którym umieszczono kopię płaskorzeźby z przedstawieniem okrętu pod żaglami. Fasadę zwieńczono szczytem z wolutowymi spływami, naroża akcentując boniowaniem. Obiekt poświęcono zbiorom sztuki i rzemiosła miejskiego. Skrzydło południowe otrzymało postać parterowej, murowano-drewnianej chaty chłopskiej o konstrukcji przysłupowo-zrębowej z murowaną sienią. Pomieściło zbiory o charakterze etnograficznym. W wyniku ostatniej rozbudowy z lat 2009-2011 wystawiono nowy budynek skrzydła południowego, włączając chatę w jego strukturę. Zajął on znaczną część dawnego dziedzińca i ogrodu. 

Budynek dostępny z zewnątrz od strony ulicy. Wnętrza oraz zbiory udostępniane w godzinach działania placówki. 

Oprac. Piotr Roczek, OT NID we Wrocławiu, 26.03.2019 r.