Usytuowanie i opis

Relikty założenia obronnego są zlokalizowane na Wzgórzu Krzywoustego (375 m n.p.m.), w zakolu Bobru, w pobliżu ujścia doń Kamiennej, około 2 km na północny zachód od centrum miasta.

Grodzisko jest w znacznym stopniu zniszczone. Zachowały się fragmenty wałów: zachodni długości 130m, południowy długości 30m. Ich wysokość zewnętrzna nie przekracza 4m, zaś wewnętrzna 3m. Szerokość podstawy wału waha się w granicach 20m.

Historia

Ostatnie badania archeologiczne wykazały, że można wydzielić dwie fazy funkcjonowania założenia obronnego. Pierwotny zamek zbudowano w 2 połowie XIII wieku. Około połowy XIV wieku został spalony. Po pewnym czasie odbudowano go i w 1 poł. XV wieku zniszczono ponownie. Autorzy wcześniejszych badań, których wyniki nie doczekały się publikacji sugerują starszą chronologię obiektu, nawet przełom XI/XII wieku.

Według niektórych powojennych, polskich badaczy na Wzgórzu Krzywoustego istniał już we wczesnym średniowieczu gród Bobrzan.

Kronikarz Trautmann (2 poł. XVI wieku), a potem Efraim Ignatius Naso (1667) twierdzili, że gród wraz z osadą założył Bolesław Chrobry w latach 1002-04 lub 1005-08.

Z kolei inni kronikarze (np. Schikfuss) przekonywali, że budowniczym zamku był Bolesław Krzywousty i podawali datę 1108-1111.

W dokumentach zamek wymieniany jest dopiero pod koniec XIII wieku. Takie datowanie potwierdzają również badania archeologiczne przeprowadzone pod koniec lat 90. XX wieku.

Początkowo zamek pełnił rolę ośrodka administracji książęcej. Nie wiadomo, który z książąt go założył: czy Bolesław II Rogatka, czy jego synowie: Bernard Zwinny lub Bolko I Surowy.

Po 1350 zamek stracił znaczenie. Dzierżawili go rycerze z otoczenia panującego księcia. Dokumenty wymieniają: Konrada von Czirn - 1345, Friedricha von Pechwinkel z rodu Zedlitzów - 1346-1370, rycerza Gotsche Schoff ze Starej Kamienicy- 1376-ok. 1400, rodzinę von Nimptsch. W 1433 roku Heinze von Nimptsch przekazał swoje dobra radzie miejskiej Jeleniej Góry (zachował część lenna zamkowego), która z kolei została zobowiązana przez starostę księstwa świdnicko-jaworskiego Albrechta von Colditz do zburzenia zamku. Zniszczenie fortyfikacji miało prawdopodobnie na celu pozbawienie ich znaczenia militarnego w wypadku zajęcia zamku przez wojska husyckie, które w 1427 kilkukrotnie próbowały zdobyć miasto i zamek. W 1475 król Maciej Korwin zmusił kolejnego właściciela do odsprzedania pozostałości zamku miastu. Ostatecznie praw do lenna zrzeczono się dopiero w 1497 roku.

Podobno już u schyłku XV wieku Wzgórze Krzywoustego stawało się miejscem wypoczynku jeleniogórzan (obchody nocy świętojańskiej, zabawy dzieci polegające na zdobywaniu „grodów” itd.)

W 1640 roku podczas oblężenia Jeleniej Góry wojska cesarskie pod dowództwem generała Goltza zajęły Wzgórze Krzywoustego i stamtąd szturmowały miasto. Wkrótce nadeszła odsiecz, a wojska cesarskie zostały zmuszone do wycofania się.

W XVIII wieku wzgórze przystosowano do potrzeb rekreacyjnych. Stworzono ścieżki spacerowe, zbudowano altanki, potem gospodę, kręgielnię, salę koncertową, restaurację, a w 1911 wieżę widokową na szczycie wzniesienia. Te inwestycje przyczyniły się do kolejnych zniszczeń pozostałości założenia obronnego.

Stan i wyniki badań

Pierwszych odkryć na Wzgórzu Krzywoustego dokonano w okresie międzywojennym. Były to znaleziska przypadkowe (toporki neolityczne, ułamki naczyń średniowiecznych), związane z pracami ziemnymi przy aranżacji parku. W latach 1936-1937 przeprowadzono badania wykopaliskowe (Fritz Geschwendt). Ta intensyfikacja działań archeologów wiązała się mi.in z obchodami 650-lecia nadania Jeleniej Górze praw miejskich (1288-1938). W 1937 założono dwa wykopy sondażowe. Odkryto m.in. pozostałości muru w najwyższej partii wzniesienia oraz zbadano konstrukcję wału w zachodniej części wzgórza.

W latach 1958-59 w związku z obchodami 850-lecia miasta (1108-1958) W. Sarnowska i J. Kaźmierczyk przeprowadzili badania sondażowe. Pozyskano znaczną ilość fragmentów ceramiki, przedmioty metalowe, kości zwierzęce. Ceramikę datowano głównie na koniec XII i XIII wiek (najwięcej), XI/XII i XII wiek oraz schyłek XIII i XIV wiek. Zbadano również konstrukcję wału.

Kolejne badania wykopaliskowe odbywały się w latach 1995-97 (pracownicy Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze pod kierunkiem S. Firszta). Założono po kilka wykopów sondażowych w obrębie tzw. górnego i dolnego zamku. Potwierdzono odkrycia archeologów niemieckich i polskich, dotyczące konstrukcji wałów i istnienia murów oraz pozyskano fragmenty ceramiki, wyroby żelazne, brązowe oraz szklane. Znaleziska można datować ogólnie na XIII do XV wieku.

W międzyczasie wykonywano prace porządkowe, inwentaryzacyjne i powierzchniowe (badania AZP - 1993).

Zabytek dostępny. Założenie obronne oznakowano kamienną tablicą. Obecnie miejskie tereny rekreacyjne.

Oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 06.10.2014 r.