Historia

Znajdujący się w ruinie, średniowieczny zamek w Jelczu wzniesiono w XIII-XIV wieku. W początkach istnienia pozostawał w dobrach biskupstwa wrocławskiego, co wzmiankowano w 1245 roku. Następnie przed 1277 r. stał się własnością książęcą, a w 1279 r. wymieniony został jako curia księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. Możliwe, że inicjatorem budowy zamku ok. 1268 r. był wywodzący się z rodu książąt wrocławskich Władysław arcybiskup salzburski, zarządzający równocześnie diecezją wrocławską. W 1311 r. po podziale księstwa wrocławskiego, zamek wszedł w skład księstwa brzeskiego. W 1375 i 1382 r. określony został jako castrum, a ok. 1380 r. prowadzono w nim prace budowlane. W 1508 r. został nabyty przez mieszczanina wrocławskiego Conrada Sauermanna i w 1518 r. przebudowany na nowożytną rezydencję z krużgankami wokół wewnętrznego dziedzińca. Częściowo spłonął w 1623 roku. W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1641 r. zarówno zamek, jak i wieś splądrowały wojska cesarskie, saskie i szwedzkie. W 1642 r. na miejscu południowego skrzydła zamkowego wzniesiono browar, resztę zabudowań pozostawiono w ruinie, a następnie część z nich zaadaptowano na mieszkanie dzierżawcy browaru. Do 1945 r. zamek wraz z przynależnymi dobrami pozostawał w posiadaniu rodu von Saurma-Jeltsch. Ok. 1890-1920 pozostałości średniowiecznego zamku oraz częściowo zamieszkałe zabudowania nowożytne uległy zniszczeniu, prawdopodobnie po 1910 r. zostały wysadzone w powietrze. W 1978 r. wykopaliskowe badania archeologiczne prowadzili przy zamku Czesław Lasota i Jerzy Rozpędowski.

Opis

Ruina zamku usytuowana jest na pd.-zach. skraju wsi, na wyspie w starorzeczu Odry, na miejscu dawnego grodziska. W 2 poł. XIII w. był to wczesnogotycki, murowany dwór z niezabudowanym dziedzińcem od południa, który otaczał wał ziemny. W XIV i XV w. przy dworze stanęły dwa podpiwniczone skrzydła gospodarcze od zachodu i południa, tworząc założenie trójskrzydłowe, a następnie wzniesiono czwarte skrzydło, które zamknęło dziedziniec, otoczony w 1518 r. krużgankami. W czasach nowożytnych zamek wielokrotnie przebudowywano. Obecnie zachowana jest w dużym stopniu, częściowo zagłębiona w ziemi, dolna kondygnacja północnego skrzydła zamku, będąca reliktem wczesnogotyckiego, obronnego dworu książęcego. Była to jednotraktowa, trójdzielna budowla założona na planie wydłużonego prostokąta, z sienią pośrodku i dwoma sklepionymi salami po bokach (w przyziemiu). W narożu widoczne są ślady prostokątnej wieżyczki alkierzowej (XVII lub 1816 r.). Reszta zabudowań zachowana w stanie szczątkowym, z fundamentami i widocznym narysem murów.

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 15.12.2017 r.