Obiekt ten mając czytelną formę terenową, jest ważnym elementem krajobrazu kulturowo-przyrodniczego Płaskowyżu Głubczyckiego w dorzeczu rzeki Troi, wzbogacającym wiedzę współczesnych o prahistorycznym osadnictwie, jego zasięgu i szczególnym charakterze osadniczo –strażniczo -obronnym. W/w pradziejowe grodzisko uznawane jest za najstarsze założenie obronne na Śląsku, a być może także w Polsce.

Usytuowanie i opis

Osada obronna zlokalizowana jest około 2000 m na północ od kościoła w Jędrychowicach, na krańcu cypla południowej, wysokiej, nadzalewowej terasy rzeki Troi, w widłach tej rzeki i potoku Glinik. Około 1000 m na wschód od niej przebiega droga ku granicy państwa i stoi grodzisko z ruinami kościoła we Włodzieninie, a od strony północnej usytuowana jest tama zbiornika retencyjnego Włodzienin. Po północno-zachodniej stronie obiektu rozciąga się obszar w/w zbiornika. Obiekt zlokalizowany jest w północno-zachodniej części rolnej działki gruntowej nr 15/11 (plateau pradziejowego grodziska) oraz działki gruntowej nr 15/5 porośniętej drzewami i krzewami (fosa i wały obiektu). 

Opis stanowiska: obiekt został zbudowany na planie regularnego owalu o wymiarach około 200m x 150m, zbliżonym do prostokąta z silnie zaokrąglonymi narożami. Założony na wysokim cyplu otoczony jest podmokłymi dolinami cieków: Troi, Glinika i Kałuży. W neolicie - młodszej epoce kamienia, na rozległej płaszczyźnie lessowej wysoczyzny funkcjonowała otwarta osada ludności kultury pucharów lejkowatych, która zajmowała większy obszar od późniejszego osiedla ludności grupy nowocerekwiańskiej z wczesnej epoki brązu. Osiedle to miało dwie fazy rozwojowe. W fazie starszej była to osada otwarta, a w fazie młodszej osiedle to ufortyfikowano budując wały i fosę, zmniejszając jednocześnie jego powierzchnię. Rozległa osada otwarta została wówczas otoczona szeroką (około 7m) i głęboką (około 3,5m) fosą, potężnym zewnętrznym wałem ziemnym (o szerokości podstawy około 4m), oraz mniejszym, starannie wykonanym wewnętrznym wałem z „łamanego” piaskowca łączonym drewnianą palisadą. Tak więc system umocnień pradziejowego grodziska składał się z dwóch pasów obwałowań i biegnącej między nimi fosy.

Historia

Obiekt znany był od początku XX w., a w okresie przedwojennym penetrowali go powierzchniowo archeolodzy niemieccy m.in. B. Richthofen, M. Hellmich, G. Raschke, a później polscy badacze w 1962 r. przez M. Gedl i w 1981 r. przez W. Blajer z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1970 r. rozpoznanie powierzchniowe i sondażowe grodziska wykonał dr Michał Parczewski z  w/w uniwersytetu. W połowie lat 70. XX w. podjęto decyzję o budowie tamy do zbiornika retencyjnego przy północnej krawędzi pradziejowego grodziska. W związku z tym zespół archeologów Uniwersytetu Jagiellońskiego (M. Gedl, M. Parczewski, J. Chochorowski, W. Blajer) w latach 1978 -1985 przeprowadzili wykopaliskowe badania ratownicze tej osady. W wyniku tych prac badacze określili chronologię osady na końcową fazę neolitu i wczesny okres epoki brązu.  W 2012 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację obiektu przeprowadził zespół archeologów pod kierunkiem dr Marty Połtowicz-Bobak z Uniwersytetu Rzeszowskiego. 

Stan i wyniki badań

Osada obronna była rozpoznawana powierzchniowo i sondażowo od początku XX w., m.in. przez B. Richthofena,  M. Hellmicha i G. Raschkego, a w okresie powojennym przez M. Gedla, M. Parczewskiego i W. Blajera. W 1970 r. inwentaryzację obiektu i badania sondażowe przeprowadził M. Parczewski. W latach 1978 – 1985 ratownicze badania wykopaliskowe osady poprzedzające budowę tamy przy zbiorniku retencyjnym „Włodzienin” oraz projektowanej szosy wykonał zespół archeologów Uniwersytetu Jagiellońskiego (M. Gedl, M. Parczewski, J. Chochorowski, W. Blajer). Badacze odkryli, wyeksplorowali i zinwentaryzowali około 400 jam datowanych na eneolit użytkowanych przez ludność kultury pucharów lejkowatych i na wczesną epokę brązu użytkowanych przez ludność grupy nowocerekwiańskiej oraz bardzo liczne ruchome zabytki archeologiczne. Odkryto relikty m.in. budynków mieszkalnych naziemnych (ślady w postaci dołków posłupowych) i półziemianek oraz jam gospodarczych (spichlerzy, zasobowych, pracowni odlewniczych i rogowniczych). Zabudowa wnętrza pradziejowego osiedla była nieregularna. Jednak z planigrafii lokalizacyjnej obiektów można przyjąć, że część z nich zorganizowana była w „zagrody” mieszkalno- magazynowo- gospodarcze. Podczas badań znaleziono artefakty archeologiczne w postaci całych i wielkiej ilości ułamków naczyń glinianych, wyrobów kościanych, kamiennych, krzemiennych i przedmiotów z brązu. Odkryto także pochówek szkieletowy kobiety, a w całym obszarze grodziska wystąpiły luźne kawałki kości ludzkich. Zinwentaryzowano też jamy ze szkieletem psa i świni. 

Opisywane osiedle miało dwie fazy rozwojowe. W fazie starszej (2 połowa wczesnego okresu epoki brązu około XX w. p.n.e.) była to osada otwarta, a w fazie młodszej (schyłek wczesnego okresu epoki brązu około XVIII w. p.n.e.) osiedle to ufortyfikowano budując wały i fosę. Nastąpiła zmiana charakteru zabudowy osiedla pradziejowego z obronno-mieszkalnej na stricte obronną. Trudno określić co było bezpośrednią przyczyną tej zmiany. Być może zagrożenie związane z ówczesnymi migracjami ludności. W 2012 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację obiektu przeprowadził zespół archeologów pod kierunkiem M. Połtowicz - Bobak wraz ze studentami z Uniwersytetu Rzeszowskiego. Nie znalazła ona ruchomych zabytków archeologicznych, ale potwierdziła formę terenową tego pradziejowego osiedla. W 2006 r. wykonano plan warstwicowy grodziska. 

Obiekt zachował się w stanie dobrym. Budowa tamy i zbiornika retencyjnego naruszyła północno-zachodnią część skarpy wałów. W latach 20-30. XX w. część północno-zachodnia została naruszona eksploatacją kruszywa i kamienia. Część południowa oraz wschodnia osady obronnej (wał i fosa) oraz jej wnętrze zostały rozorane. Fosa i wał w części północnej i zachodniej są porośnięte drzewami i krzewami.  

Obiekt dostępny jest przez cały rok. Osada obronna położona jest na gruntach prywatnych. Zlokalizowana jest bezpośrednio po południowej stronie nowo wybudowanej tamy przy zbiorniku retencyjnym „Włodzienin” na rzece Troi. Dojazd z kierunku północnego drogą od strony północno-zachodniego krańca Włodzienina przez tamę.

Opr. Krzysztof Spychała, NID OT Opole, 14.05.2020 r.