Kościół otoczony jest d. cmentarzem przykościelnym, ogrodzonym murem z bramami. Zespół kościelny jest ważnym elementem układu urbanistyczno-architektonicznego dawnego Jastrowia, stanowi jedną z dominant zabudowy miasta. Z pierwotnego wyposażenia zachował się m. in. ołtarz gł. z 1753 r. pochodzący z poprzedniego kościoła.

Historia

Tereny, na których położone jest Jastrowie, w średniowieczu stanowiły tereny walk między książętami wielkopolskimi, margrabiami brandenburskimi i pomorskimi Gryfitami. Najstarsza wzmianka o Jastrowiu pochodzi z 1363 r., kiedy to osada należała do starostwa ujskiego. W 1602 r. wojewoda kaliski, starosta ujsko-pilski Piotr Potulicki nadał Jastrowiu prawa miejskie, które rok później potwierdził Zygmunt III Waza. W XVII i XVIII w. miasto było ważnym ośrodkiem sukiennictwa, odbywały się tu liczne jarmarki. W 1772 r. Jastrowie znalazło się pod panowaniem pruskim. Do Polski miasto powróciło dopiero po II wojnie światowej.

Kościół w Jastrowiu założony został w XII lub XIII w. Najstarsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1363 r. W 1560 r. wzmiankowana jest parafia pw. św. Michala Archanioła. Była to najdalej na pn. wysunięta parafia wielkopolska. W 1587 r. starosta Stanisław Górka przekazał kościół protestantom, którzy wkrótce rozebrali stary budynek, a w jego miejscu wznieśli nową świątynię. W 1619 r. starosta Stanisław Kołaczkowski na polecenie żony Zygmunta III Wazy, Konstancji, zwrócił kościół katolikom. W l. 1729 i 1734 w wyniku pożarów świątynia została zniszczona. Nowy, szachulcowy budynek wzniesiony został w 1738 r. W 1870 r. zbudowano nową plebanię, a na pocz. XX w. - dom parafialny. W 1906 r. proboszczem w Jastrowiu został ks. Matzanke. Staraniem nowego proboszcza w miejscu starego, rozebranego budynku szachulcowego powstał okazały murowany kościół. Budynek ten otynkowano w 1913 r., dwa lata później zakończono budowę i poświęcono świątynię. W kościele umieszczono m. in. pochodzący z poprzedniego budynku ołtarz gł. z 1753 r. Przed 1931 r. odmalowano wnętrze świątyni. Po 1945 r. przeprowadzono remont obiektu (m. in. naprawa dachu, szklenie okien).

Opis

Zespół kościoła paraf. p.w. św. Michała Archanioła usytuowany jest w centrum miasta, u zbiegu ulic Kniewskiego i Kościelnej. Kościół jest orientowany, z dość znacznym odchyleniem na pn. Otoczenie świątyni stanowi d. cmentarz przykościelny, ogrodzony od pn. zach. i pd. zach. otynkowanym murem. Na teren kościelny prowadzą bramy od strony pn.-wsch. i pd.-zach. Na pn. wsch. od kościoła znajduje się plebania, dalej - katolicki dom spotkań.

Neobarokowy kościół wzniesiony został na planie prostokąta, z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium od pn. wsch. oraz kwadratową wieżą w narożniku pn.-wsch. Przy prezbiterium znajduje się niewielka prostokątna zakrystia, przy nawie od pn. zach. wąska nawa boczna, od pd. wsch. - kruchta, w narożniku pd.-wsch. - wieloboczna klatka schodowa.

Nawa gł. i prezbiterium nakryte są wysokimi dachami dwuspadowymi, zamknięcie prezbiterium - dachem trójpołaciowym. Nad znacznie niższą zakrystią - dach dwupołaciowy, nad nawą boczną i kruchtą - dachy pulpitowe. Nad całością dominuje wysoka pięciokondygnacyjna wieża, nakryta hełmem zwieńczonym strzelistą iglicą.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy kryte są dachówką, hełm wieży wykonano z blachy. Wnętrze nakryte jest drewnianymi stropami kasetonowymi.

Elewacje świątyni podzielone zostały lizenami, wieńczą je profilowane gzymsy. Okna ujęte są szerokimi opaskami (czasem z kluczem), w dolnej kondygnacji - zamknięte półkoliście, w kondygnacji górnej - owalne. Fasadę wieńczy szczyt o wklęsłych spływach, podzielony parami lizen, zwieńczony ogzymsowanym naczółkiem o wykroju wklęsło-wypukłym z uskokiem. Na osi fasady znajduje się półkoliście zamknięte wejście do kruchty, w szczycie - w półkoliście zamkniętej wnęce - rzeźba nieznanego świętego. Elewacje wieży ujęte są narożnymi lizenami, podzielone profilowanymi gzymsami. W niższych kondygnacjach znajdują się niewielkie, prostokątne okienka. W najwyższej kondygnacji zwieńczonej wygiętymi gzymsami - okna zamknięte półkoliście, wyżej okrągłe blendy.

Wnętrze kościoła nakryte jest drewnianym stropem kasetonowym o prostych podziałach ramowych, ozdobionym polichromią (w polu gł. przedstawienie patrona kościoła - św. Michała Archanioła walczącego ze smokiem, popiersia świętych w medalionach). Ściany prezbiterium podzielone są filarami przyściennymi, ściany nawy - pilastrami. Filary i pilastry dźwigają belkowanie. Prezbiterium otwarte jest do nawy półkoliście zamkniętym łukiem tęczowym. W zachodniej partii kościoła znajduje się wsparta na drewnianych słupach empora muzyczna o ramowo-płycinowej balustradzie.

Najcenniejszym elementem wyposażenia świątyni jest pochodzący z poprzedniego kościoła późnobarokowy ołtarz główny. Posiada on niearchitektoniczne retabulum z wyobrażeniem ukazanej na tle obłoków Trójcy Świętej (Chrystus na Krzyżu podtrzymywanym przez Boga Ojca, wyżej - Gołębica Ducha Św.). Ponadto zachowało się neobarokowe wyposażenie z okresu budowy kościoła - dwa ołtarze boczne, ambona zwieńczona wizerunkiem Dobrego Pasterza, konfesjonał i in.

Plebania oraz katolicki dom spotkań usytuowane są w pobliżu kościoła, po pd.-wsch. stronie ul. Kieniewicza. Są to budynki prostokątne, parterowe, nakryte wysokimi dachami dwuspadowymi. Wzniesiono je z cegły (plebania - na kamiennej podmurówce), ściany pozostawiono nieotynkowane. Elewacje licowane czerwona cegłą, ozdobione skromnym historyzującym detalem. Okna i wejścia najczęściej zamknięte są segmentowo, czasem - półkoliście.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafii: www.smjastrowie.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 02-11-2015 r.