Nieliczne, ale wciąż piękne macewy są ostatnim zachowanym śladem po społeczności żydowskiej miasta.

Historia

Pierwsi Żydzi, wygnani z Brandenburgii osiedlili się w Jastrowiu ok. 1610 r. Przed 1771 rokiem istniała tu ponad stuosobowa społeczność żydowska. Do połowy XIX wieku liczba Żydów w Jastrowiu wzrastała stopniowo. W 1788 roku w mieście żyło 254 wyznawców judaizmu, w 1849 roku - już 509. Gmina żydowska posiadała synagogę oraz cmentarz. Synagoga w Jastrowiu została zbudowana w 1867 roku przy obecnej ul. Jagiellońskiej na miejscu starej synagogi z XVIII w. Był to murowany budynek w stylu neoromańskim. W 1938 roku hitlerowcy zdewastowali synagogę. Obecnie budynek nie istnieje.

Począwszy od drugiej połowy XIX wieku liczebność populacji żydowskiej zmniejszała się, wielu Żydów wyemigrowało między innymi do Ameryki. W 1937 roku w Jastrowiu odnotowano 125 osób pochodzenia żydowskiego. Wielu z nich padło ofiarą represji jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Ci, którzy pozostali w mieście, zostali deportowani przez hitlerowców do obozów. Większość z nich nie przeżyła wojny. Dziś o obecności Żydów w Jastrowiu przypomina opuszczony cmentarz przy ul. Kilińszczaków. Cmentarz ten został założony w XVII wieku. Nekropolię zamknięto w 1927 r. Pomimo dewastacji w okresie III Rzeszy do czasów powojennych zachowało się kilkadziesiąt nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1856 roku. Są one wykonane z granitu i piaskowca z napisami w języku hebrajskim i niemieckim. Cmentarz został uporządkowana w 1986 roku. Obecnie zachowały się nieliczne nagrobki. W wyniku braku odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych cmentarz jest zarośnięty, konieczne jest przeprowadzenia prac porządkowych. W lutym 2011 r. w Urzędzie Miasta w Jastrowiu doszło do spotkania przedstawicieli władz, organizacji pozarządowych i środowisk żydowskich. Tematem spotkania były plany objęcia opieką cmentarza żydowskiego. Z inicjatywą uporządkowania nekropolii wystąpiło Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych "Horyzont" w Jastrowiu, które złożyło do Starosty Złotowskiego wniosek w tej sprawie. Ustalenia, które zapadły pozwoliły na wykonanie niezbędnych prac, w tym inwentaryzacji rzeczowej i przyrodniczej terenu cmentarza oraz prac porządkowych. Razem z jastrowskim Zespołem Szkół Technicznych uprzątnięto śmieci i wykarczowano krzaki, a bramę zaopatrzono w tablice informacyjną w czterech językach. Prace sfinansowano ze środków uzyskanych ze Starostwa Powiatowego oraz środków własnych. Projekt dotyczący cmentarza uzyskał nagrodę w konkursie Samorządu Województwa Wielkopolskiego „Działania proekologiczne i prokulturowe w ramach strategii rozwoju obszarów wiejskich”.

Za opiekę nad jastrowskim kirkutem „Horyzont” otrzymał w 2012 r. odznaczenie „Chroniąc pamięć” przyznawaną przez m.in. Ambasadę Izraela w Polsce i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Opis

Cmentarz żydowski usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, na pn.-zach. krańcu miasta, przy drodze do Pniewa (ul. Kilińszczaków), po jej stronie pd.-zach. Zajmuje powierzchnię ok. 0,74 ha. Nekropolię założono na planie czworoboku. Na teren cmentarza od pn. prowadziła ujęta parą słupków bramka (istnieją jedynie słupki). Zachowało się ok. 20 macew z XIX i XX w.z piaskowca i granitu, z napisami w języku hebrajskim i niemieckim. Najstarsza macewa pochodzi z 1856 r. Starsze nagrobki, prawdopodobnie z XVII i XVIII w. są prawie całkowicie zasypane Na cmentarzu zachował się częściowo starodrzew.

Cmentarz dostępny. Informacje na temat obiektu na stronach www.sztetl.org.pl oraz www.kirkuty.xip.pl

Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 30-10-2015 r.