Nekropolia zlokalizowana jest Lasach Izbickich, na obszarze lekko wyniesionym nad teren niegdyś podmokły, wśród strumyków, dopływów potoku Sucha. Kurhany, choć niewysokie, mają czytelną formę terenową i są ważnym elementem krajobrazu kulturowo-przyrodniczego strzeleckiego regionu dorzecza rzeki Chrząstawy, wzbogacającym naszą wiedzę o wczesnośredniowiecznym osadnictwie, jego zasięgu i szczególnym charakterze sepulkralnym.

Usytuowanie i opis

Cmentarzysko kurhanowe zlokalizowane jest na terenie lasu, po obu stronach duktu leśnego prowadzącego od wsi Izbicko w kierunku wschodnim do leśniczówki Izbicko położonej wśród stawów, około 750 m na południowy - zachód od w/w leśniczówki i około 1100 m na wschód od szosy z Izbicka do przysiółka Utrata. Nekropolia rozciąga się w północnej części kwartału leśnego nr 194. Zespół północny kurhanów położony jest na działce gruntowej nr 1236, a zespół południowy na działce nr 1239.

Opis stanowiska: inwentaryzacja nekropolii pozwoliła na ustalenie, że składa się ona z dwóch zespołów kurhanów. Generalnie mają one kształt niskich kopców o wysokości od kilkudziesięciu centymetrów do około 1 m,  założonych na planie owalu zbliżonym do nieregularnego czworoboku. Zinwentaryzowano 34 kopce ziemne, z których przebadano kilka. Kurhany zostały uformowane na niewielkim piaszczystym wyniesieniu w pobliżu rzeki Sucha. Przy podstawie były one otoczone rowkami ze śladami po słupach. Spalone kości ludzkie złożono w kilku skupiskach w stropie nasypu kopca. W przestrzeni badanych kurhanów oprócz przepalonych kawałków kości i niewielkiej ilości fragmentów naczyń wczesnośredniowiecznych odkryto żużle dymarskie i ceramikę pradziejową, a w części stropowej ceramikę średniowieczną i nowożytną. Nasypy kurhanów zbudowane były z próchnicy przemieszanej ze żwirem i piaskiem oraz szczątkami warstwy kulturowej pradziejowej osady hutniczej. Kopce kurhanów zostały założone na terenie zalegania wcześniejszej hutniczej osady produkcyjnej ludności kultury przeworskiej datowanej na IV/V w. n.e. Natomiast ułamki naczyń średniowiecznych i nowożytnych są zapewne pozostałością późniejszych obrzędów ku czci zmarłych uprawianych w obszarze kurhanów przez ówczesną miejscową ludność. Świadczyć to może o długotrwałej tradycji (nawet kilkusetletniej) i o sepulkralnym charakterze tego miejsca. Powierzchnia całkowita występowania kopców mogła wynosić około 1 ha. 

Historia

Cmentarzysko ciałopalne kurhanowe zostało odkryte w 1927 r. W latach 1927-1928 badacze niemieccy H. Kurtz i B. v. Richthofen zrobili pierwsze rozpoznanie obiektu. Archeolodzy polscy, w 1952 r. Helena Cehak-Hołubowiczowa, a w latach 1969 – 1978 Stanisław Pazda z Uniwersytetu Wrocławskiego, wykonali ich inwentaryzację oraz przeprowadzili badania powierzchniowo-weryfikacyjne i wykopaliskowe. W 1985 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację obiektu przeprowadził zespół pod kierunkiem Elwiry Holc z Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. W wyniku tych badań archeolodzy określili chronologię kurhanów na okres wczesnośredniowieczny.  

Stan i wyniki badań

Cmentarzysko kurhanowe znane było już od 1 ćw. XX w., kiedy to obiekt był rozpoznawany przez archeologów niemieckich. W 1952 r. prof. H. Cehak-Hołubowiczowa przeprowadziła rozpoznanie powierzchniowe obiektu, a w latach 1969 - 1978 r. dr S. Pazda wykonał wykopaliskowe rozpoznanie kilku kurhanów. Opisał on stratygrafię badanych kopców oraz wykonał ich dokumentację opisową i fotograficzną. Stwierdził, że przed założeniem kurhanów w miejscu tym funkcjonowała osada hutnicza użytkowana przez ludność kultury przeworskiej na przełomie IV/V w. n.e. Większość artefaktów archeologicznych związanych jest właśnie z tą ludnością. Znaleziska wczesnośredniowieczne i średniowieczne zlokalizowane były w górnych częściach nasypów kopców. Badacz odkrył liczne ruchome zabytki archeologiczne: spalone kawałki kości ludzkich, ułamki naczyń glinianych (pradziejowe, wczesnośredniowieczne i średniowieczne), grudy polepy, węgle drzewne, bryłki żużli żelaznych, fragmenty kamieni żarnowych oraz silnie skorodowane przedmioty żelazne m.in. noże i ostrogi?. Do najciekawszych, wręcz unikatowych znalezisk należy złota zausznica z wisiorkiem zdobionym granulacją znaleziona w kurhanie nr 15, datowana na 2 poł. VIII w. n.e., a wg ostatnich badań na 1 poł. IX w. n.e. Według wyników badań S. Pazdy były to kurhany napowierzchniowe, raczej bezpopielnicowe i wieloosobowe. Uważa on, że odkryte obiekty można datować od końca VII w. n.e. do końca VIII w. n.e., a nawet do pocz. IX w. n.e. W 1985 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację obiektu przeprowadził zespół pod kierunkiem E. Holc. Potwierdzono formę terenową tej nekropolii. Z całego zespołu kopców kilka obiektów rysuje się w przestrzeni lasu bardzo wyraźnie, a kilka jest silnie zniwelowanych, wręcz rozwleczonych ziemnymi pracami leśnymi. Wydaje się, że wszystkie mają uszkodzone nasypy. Zespół porastają drzewa i krzewy.  W 1987 r. wykonano jego plan warstwicowy, a w 2017 r. wykonano inwentaryzację tej nekropolii metodą lotniczego skaningu laserowego, co pozwoliło na nowe skatalogowanie kurhanów i zaktualizowanie zasięgu ich występowania. 

Obiekt dostępny przez cały rok. Kurhany widoczne w krajobrazie leśnym jako zespół niewysokich kopców porośniętych roślinnością, położone są na gruntach Lasów Państwowych Leśnictwa Izbicko. Dojście około 1,7 km z szosy od pałacu w Izbicku drogą gruntową w kierunku wschodnim ku leśniczówce i gospodarstwu rybackiemu.

Obiekt dostępny przez cały rok. Kurhany widoczne w krajobrazie leśnym jako zespół niewysokich kopców porośniętych roślinnością, położone są na gruntach Lasów Państwowych Leśnictwa Izbicko. Dojście około 1,7 km z szosy od pałacu w Izbicku drogą gruntową w kierunku wschodnim ku leśniczówce i gospodarstwu rybackiemu. 

Oprac. Krzysztof Spychała, NID OT Opole, 03.06.2020 r.

Bibliografia

• Pazda S., Sprawozdanie z prac archeologicznych o charakterze inwentaryzacyjnym przeprowadzonych na cmentarzysku kurhanowym koło Izbicka, pow. Strzelce Opolskie w roku 1969 [w:] Terenowe badania archeologiczne na Opolszczyźnie rok 1969,  Opole 1969, s.85-86;
• Pazda S., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzonych na cmentarzysku kurhanowym koło Izbicka, pow. Strzelce Opolskie w roku 1970 [w:] Terenowe badania archeologiczne na Opolszczyźnie rok 1970,  Opole 1970, s.19-22;
• Kaźmierczyk J., Pradzieje Ziemi Strzeleckiej [w:] Ziemia Strzelecka. Szkice Monograficzne, Opole 1970, s. 48; 
• Pazda S., Cmentarzysko kurhanowe pod Izbickiem, pow. Strzelce Opolskie w świetle dotychczasowych badań wykopaliskowych [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1973 Wrocław, t. 25, s. 213-233; 
• Macewicz K., Tomczak E., Wuszkan S., Konserwatorskie badania archeologiczne na terenie województwa opolskiego w latach 1970-1972 [w:] Opolski Rocznik Muzealny, t.VI, 1975, s.128-131;
• Pazda S., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych kurhanu nr 8 na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Izbicku (woj. opolskie), przeprowadzonych w 1976 roku [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, Wrocław 1977, t. XIX, s. 61-64;  
• Kaźmierczyk J., Macewicz K., Wuszkan S., Studia i materiały do osadnictwa Opolszczyzny wczesnośredniowiecznej, Opole 1977, s. 167-168;
• Pazda S., Izbicko, gm. loco. Stan. 2 [w:] Opolski Informator Konserwatorski, Opole 1981, s. 29 -31;
• Pazda S., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Izbicku woj. opolskie [w:] Studia Archeologiczne, Wrocław 1983, t. XIII, s.95-157; 
• Macewicz K., Wuszkan S., Archeologiczne prace konserwatorskie na Opolszczyźnie w latach 1973-1976 [w:] Opolski Rocznik Muzealny, t. VIII, 1985, s.140-142; 
• Holc E., Obszar 91-39 [w:] Opolski Informator Konserwatorski, Opole 1987-88, s. 110-111, poz. 8;
• Spychała K., Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne na obszarze Ziemi Strzeleckiej. Stan badań archeologicznych [w:] Moja mała ojczyzna. Historia lokalna powiatu strzeleckiego, Strzelce Opolskie 2003, s. 55, s. 66-67 fot.13-15;
• Jaworski K., Wczesne średniowiecze [w:] Archeologia. Górny Śląsk, Katowice 2013, s.  172-174;
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Opolu: 
  •  teczka rejestru nr A-278/70; 
  •  Karta Ewidencji Stanowiska Archeologicznego Izbicko nr 2, AZP 7/91-39; 
  •  dokumentacja inwentaryzacja kurhanów M. Furmanek;
• Archiwum Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, teczka Stubendorf; teczka dokumentacji z badań w 1970, 1976, 1978 r., księga inw. nr MŚO-A-50/73/1-87