Historia

Izbica kujawska w 1311 roku określona była jako miasteczko szlacheckie. Prawa miejskie otrzymała w 1394 roku. Od drugiej połowy XV wieku do końca XIX wieku należała do licznych rodów szlacheckich. W XVI wieku na jej terenie funkcjonowała polska gmina protestancka. Wojny szwedzkie i pożar w 1735 roku poważnie zrujnował miasteczko. Starania Jana Skarbka właściciela dóbr izbickich przyczyniły się do stopniowej odbudowy i rozwoju Izbicy Kujawskiej. Na początku XIX wieku właścicielem został Augustyn Zboiński, który w 1812 roku i 1847 roku na swoje dobra sprowadził niemieckich osadników, w większości protestantów. Na początku lat 60. XIX wieku miasteczko zamieszkiwało 2127 osób, z czego 316 osobowa społeczność ewangelicka była trzecią najliczniejszą grupą wyznaniową, nie posiadającą w Izbicy Kujawskiej swojej świątyni. Pomimo, iż w 1870 roku miejscowość utraciła prawa miejskie nadal wzrastała liczba protestantów. Podczas odprawionego pod koniec września 1903 roku pierwszego nabożeństwa dziękczynnego pastor Richard Paszke zaapelował do mieszkańców o wybudowanie kościoła. Pod koniec września 1905 roku powołano komitet i podjęto uchwałę w sprawie budowy świątyni. Jej projekt wykonał inżynier Wnukowski przy współudziale asystenta Lindnera. Kierownictwo nad pracami budowlanymi objął Otto Nendze. W dniu 29 września 1906 roku wmurowano kamień węgielny. Prace budowlane rozpoczęto w 1907 roku, a oddanie do użytku nowego neogotyckiego kościoła nastąpiło w dniu 29 września 1909 roku, w obecności biskupa Juliusza Bursche. Koszt budowy wyniósł 12000 rubli. Na początku stycznia 1910 roku filiał izbicki uzyskał status samodzielnej parafii. W 1926 roku zostały zakupione organy, w 1927 roku przeprowadzono prace remontowe. W 1928 roku wokół świątyni wybudowano mur. W połowie września 1935 roku powołano komitet do spraw budowy domu pastora z salą dla konfirmantów. W 1937 roku obiekt został poświęcony. Po II wojnie światowej nabożeństwa w kościele ewangelickim odbywały się jeszcze w latach 70. XX wieku, następnie obiekt zamknięto. Od 1992 roku obiekt jest własnością prywatną.

Opis

Neogotycki po ewangelicki usytuowany, w zachodniej części miasta poza obszarem miasta lokacyjnego. W tej części miasta stanowi jej dominantę. Świątynia usytuowana w układzie osiowym północ-południe na wydzielonej działce zamkniętej od północy ul. Kościelną, a od południa ulicą Narutowicza. Przed elewacją południową - frontonem - ceglany, niski mur z metalowym ogrodzeniem od góry i bramą pomiędzy murowanymi słupami, na osi wejścia głównego do kościoła. Kościół wolnostojący, murowany, ceglany  na  kamiennym fundamencie i wysokim ceglanym cokole. Obiekt na rzucie prostokąta, jednonawowy, pięcioprzęsłowy, ze strefą ołtarzową od północy o szerokości nawy zakończoną trójbocznie, do  boków przylegają prostokątne parterowe przybudówki. Korpus przekryty dachem dwuspadowym, od północy dachem  trójpołaciowym. Przybudówki - dach pulpitowy o szczytach schodkowych ze streczynami. Kryty dachówką, iglica wieży blachą ocynkowaną. Otynkowany portal, blendy, w elewacji południowej - frontowej zwieńczenie dwóch wieżyczek i korona wieży. Elewacja południowa - frontowa - trójosiowa nieznacznie szersza od korpusu nawowego, ze środkową częścią zryzalitowaną, przechodzącą w trójkondygnacyjną wieżę, na osi ostrołukowy portal z wimpergą, zwieńczony trójkątnym szczytem z otynkowanym okulusem. Portal ujęty po bokach lizenami z ostrołucznymi blendami, przechodzące w trójkątne szczyciki nakryte daszkami dwuspadowymi. Powyżej portalu w dolnej strefie wieży duże okno zwieńczone łukiem ostrym powyżej którego trzy małe otwory okienne. Korpus wieży ujęty w narożach wąskimi dwuskokowymi szkarpami przechodzącymi w strefie zegarowej, w lizeny z ostrołucznymi blendami zwieńczone analogicznie do lizen portalu. W najwyższej oktogonalnej strefie wieży - duże ostrołukowe otwory z drewnianymi wiatrownicami, powyżej których trójkątne szczyty tworzące koronę z zachowanymi kwiatonami. Wieżę wieńczy ośmioboczny dach przechodzący w iglicę z kulą i krzyżem. Na osiach bocznych elewacji otwory okienne ostrołukowe, powyżej fryz arkadkowy i gzyms opaskowy oraz przerwany schodkowo-sterczynowy szczyt z umieszczonymi tynkowanymi. Elewację frontową flankują dwukondygnacyjne wieżyczki w górnej części płynnie przechodzące w oktogonalne ślepe latarnie z koroną i mniejszym tynkowanym daszkiem, analogicznym do zwieńczenia wieży. Elewacja zachodnia i wschodnia analogiczna - pięcioosiowa, opięta jednouskokowymi szkarpami, z otynkowanymi na nich w osi blendami zamkniętymi łukiem ostrym, nakrytymi dwuspadowymi daszkami. ostrołukowy, Otwory okienne prostokątne zwieńczone łukiem ostrym, glifione, w podłuczu z maswerkiem. Poniżej profilowany fryz wtopiony w parapet obiegający kościół, pod nim prostokątne blendy zamknięte opracowaniem ząbkowym. Elewacje zwieńczone jednoskokowym gzymsem podokapowym, poniżaj tynkowana opaska, pod nią fryz arkadkowy trójuskokowy. Elewacja północna jest jednoosiowa, opięta szkarpami i o dekoracji analogicznej do elewacji wschodniej i zachodniej, pomiędzy którymi od północnego-wschodu i północnego-zachodu dwie parterowe dobudówki z elewacjami dwuosiowymi. Boczne elewacje w formie schodkowej przechodzącej w streczyny z dwuspadowymi daszkami, nakryte dachami jednospadowymi. Wejścia przez otwory drzwiowe od strony południowo-wschodniej i południowo-zachodniej. Wnętrze kościoła jest jednoprzestrzenne, poprzedzone przedsionkiem w wejściu głównym. W strefie podwieżowej kruchta z bocznymi schodami na empory. Nawa z drewnianym sklepienie kolebkowe, z podsufitką o łuku zaostrzonym, po bokach empory wsparte na kwadratowych filarach z odsadzką, ponad nimi sufity podtrzymywane przez stalowe słupy. Od północy wnętrze doświetla okno zwieńczone łukiem ostrym. Brak wyposażenia.

Zabytek niedostępny dla zwiedzających.

Oprac. Mirella Korzus, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

• Izbica Kujawska, Izbica Kujawska 2001.
• Karta ewidencyjna, Kościół ewangelicki, oprac. Dębicki P., 1992, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Włocławku oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Kosman M., Izbica Kujawska - przeszłość i teraźniejszość, Poznań 1974.
• http://www.intercentrum.com.pl/1,10,101928,0,pl.html