Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac - Zabytek.pl

Adres
Gułtowy, im. Adolfa Bnińskiego 1

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Kostrzyn - obszar wiejski

Pałac w Gułtowach jest przykładem barokowo-klasycystycznej rezydencji, wzniesionej wg planów miejscowego architekta, Ignacego Graffa, dla znanej wielkopolskiej rodziny Bnińskich.

Jego architektura nawiązuje do innych okolicznych obiektów (Siedlec, Czerniejewa), a pośrednio - do jednej z czołowych rezydencji wielkopolskich tego czasu - pałacu w Rogalinie. W jego wnętrzach zachowała się dekoracja sztukatorska z ok. 1800 roku. Otacza go krajobrazowy park ze śladami założenia regularnego. Na terenie parku znajduje się oficyna, zaprojektowana również przez Ignacego Graffa.

Historia

Wieś Gułtowy w XIV i XV w. należała do Grzymalitow, w latach następnych - od pocz. XVI do k. XVII w. - do Leszczyców Gułtowskich. Na przełomie XVII i XVIII w. właścicielami majątku byli Łukomscy i Soboccy, później - Skaławscy i Słuccy, a od 1776 r. - Bnińscy. W XIX w. Gułtowy należały przejściowo do Ostrowskich, a od 1862 r. - ponownie do Bnińskich. Ostatnim przed wojną właścicielem majętności był wojewoda poznański Adolf Rafał Bniński.

W 1772 r. wzmiankowany był istniejący w Gułtowach zniszczony drewniany dwór. Obecny barokowo-klasycystyczny pałac wzniesiony został w latach 1779-1785 z inicjatywy starosty średzkiego, Ignacego Bnińskiego. Prace od wiosny 1980 r. prowadził budowniczy Wawrzyniec Richter z Poznania wg projektu nieznanego architekta, jednak niezadowolony z przebiegu prac fundator już jesienią 1780 r. powierzył kontynuację budowy Ignacemu Graffowi, nadwornemu architektowi Sułkowskich z Rydzyny. Jemu to rezydencja zawdzięcza swój ostateczny wygląd. Po wyjeździe Graffa budowę ukończył wspomniany budowniczy Richter i architekt Józef Rossa z Gniezna. Prace we wnętrzach wykonywali m.in. sztukator Walentyn Merck i snycerz Karol Brożyński ze Środy. Dekoracja wnętrz zakończona została ok. 1790 roku. Współcześnie z pałacem założony został otaczający rezydencję park. W pałacu zamieszkał syn Ignacego Bnińskiego - Aleksander. Około 1800 r. podjęto dalsze prace nad wystrojem wnętrz, m.in. malarz Antoni Smuglewicz wykonał polichromię wielkiej sali w ryzalicie zachodnim. Wtedy też powstała dekoracja sztukatorska salonu marmurowego, salonu zielonego i supraporty figuralne w hallu. Szereg prac wykonano w końcu XIX wieku. Z tego czasu pochodzą m.in. neobarokowe bogato dekorowane schody oraz boazeria w hallu; odnowiono też pałacowe elewacje.

W czasie II wojny światowej majątek został przejęty przez Niemców. Pałac zniszczony został w 1945 r. podczas przemarszu Armii Czerwonej. Po wojnie zabudowania służyły Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, później - kombinatowi PGR. Pałac został odrestaurowany w latach 1968-1974. W czerwcu 1995 r. podpisany został akt notarialny, w którym Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa przekazała zespół pałacowo-parkowy w Gułtowach Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W drugim akcie, podpisanym przez Wacława Bnińskiego w imieniu córki ostatniego właściciela majętności, stwierdzono, że przejęcie zespołu przez Uniwersytet jest zgodne z intencją darczyńcy, Marii Bnińskiej. Od 2008 r. w pałacu trwały prace remontowe. W 2009 r. w budynku wybuchł pożar, wkrótce jednak pałac został odrestaurowany.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest na pn. wsch. od wsi, poza zabudowaniami wiejskimi, oddzielony od nich rozległym parkiem. Elewacja frontowa pałacu skierowana jest na południe. Przed budynkiem znajduje się wysoki, podmurowany podjazd z żeliwną balustradą, dalej - staw. Na terenie otaczającego rezydencję parku zachowała się oficyna z ok. 1780 r. zbudowana wg planów arch. Ignacego Graffa, mieszcząca dawniej stajnię i pokoje dla służby.

Pałac wzniesiony został na rzucie prostokąta, z parą prostokątnych ryzalitów od wsch. i zach., występujących nieznacznie od frontu i silniej od strony ogrodu. Ponadto od pd. i pn. znajdują się dwa płytkie pseudoryzality centralne. Wysoko podpiwniczony, piętrowy budynek (reprezentacyjna kondygnacja parteru jest wyższa, kondygnacja piętra - niższa, o charakterze mezzanina) nakryty jest dachami czterospadowymi. Centralny pseudoryzalit od strony frontu zaakcentowany został trójkątnym frontonem oraz mansardową wybudową dachu.

Pałac jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy pokryto dachówką ceramiczną. Wnętrza nakryte są stropami drewnianymi z podsufitką.

Ujęte narożnym boniowaniem, podzielone szerokim gzymsem elewacje artykułowane są regularnie rozmieszczonymi oknami w profilowanych obramieniach: prostokątnymi na parterze, kwadratowymi na piętrze. Gzyms międzykondygnacyjny ozdobiony jest motywem meandru. Trzynastoosiowa elewacja frontowa poprzedzona została podjazdem. Na osi znajduje się prostokątne, ujęte profilowaną opaską wejście główne do pałacu. W wieńczącym centralny trójosiowy pseudoryzalit frontonie umieszczono herb Łodzia Bnińskich, otoczony panopliami. Półkoliste frontony wieńczące ryzality boczne ozdobione zostały panopliami oraz głową Gorgony na tarczy. Ponad gzymsem w połaci dachu widoczne są dwie lukarny w ozdobnych wolutowych obramieniach. Elewacja ogrodowa pozbawiona jest ozdób. Na osi znajduje się wejście w profilowanym obramieniu, prowadzące na niewielki taras i schody do parku. Centralny pseudoryzalit zwieńczony jest trójkątnym frontonem. Elewacje boczne pierwotnie były pięcioosiowe, obecnie elewacja zach. jest czteroosiowa, elewacja wsch. - sześcioosiowa.

Wnętrza części centralnej zaprojektowane zostały w układzie dwutraktowym, w zryzalitowanej części bocznej po stronie zach. znajduje się wielka, obejmująca dwie kondygnacje sala jadalna (określana też jako sala balowa lub recepcyjna), po stronie wsch. - układ wnętrz jest trzytraktowy. Wszystkie reprezentacyjne wnętrza parteru związane zostały jednolitym systemem amfiladowym. W trakcie frontowym w partii środkowej znajduje się obszerny hall ze schodami na piętro, w trakcie ogrodowym - dwa salony: zielony i marmurowy, a także sypialnia. W bocznej części po stronie wsch. oraz na piętrze - pomieszczenia mieszkalne oraz pokoje gościnne.

Z pierwotnego wystroju zachowały się m.in. bogato rzeźbione, neobarokowe schody i boazeria w hallu oraz dekoracje sztukatorskie w salonach zielonym i błękitnym. Zamalowane podczas okupacji malowidła wielkiej sali, imitujące podziały ścian kolumnami o kompozytowych głowicach oraz dekorację sztukatorską stropu odtworzono podczas ostatniej restauracji.

Park otaczający rezydencję w części przed pałacem zachował ślady regularnego rozplanowania ze stawem na osi i alejami kasztanowymi po stronie wschodniej. Partie po stronie pn.-zach. ukształtowane zostały jako krajobrazowe, z polaną na osi pałacu. Po stronie pn.- wsch. znajdują się dwa stawy, wzdłuż jednego z nich założono szpaler grabowy. W parku rosną m.in. wiekowe topole, dęby, kasztanowce, klony, jesiony i wierzby płaczące.

Dostęp do zabytku ograniczony. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajduje się obecnie Dom Pracy Twórczej UAM. Bliższe informacje na stronie internetowej www.palace.amu.edu.pl.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 28-11-2014 r.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.163800, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.67637