W jego skład wchodziły: gród, otwarte osady przygrodowe i kilka cmentarzysk kurhanowych (liczących ob. od kilku do ponad stu kurhanów), położonych przeważnie wzdłuż lewego brzegu Wieprza. Unikatowy element w krajobrazie Roztocza.

Usytuowanie i opis

Grodzisko w Guciowie znajduje się w południowej części wsi, w odległości ok. 750 m na południowy zachód od budynku szkoły i na południe od skansenu „Zagroda Guciów”. Jest usytuowane na kulminacji wzgórza zwanego „Monastyr” lub „Starzyzna”, wznoszącego się ok. 100 m nad poziom doliny Wieprza. Powierzchnia grodziska wynosi ok. 9-10 ha i zajmuje działki prywatne. Ze względu na swoje położenie i wielkość jest zaliczane do wielkich grodzisk typu wyżynnego. Obiekt leży na nerkowatej w zarysie platformie szczytu wzniesienia, wybrzuszonej lekko w części południowej i opadającej łagodnie ku krawędziom. Od strony zachodniej, południowo-zachodniej i wschodniej ograniczają go urwiste zbocza, od strony północnej spadek w kierunku doliny Wieprza jest mniej gwałtowny. Obiekt zachował się w formie szczątkowej. W jego północno-zachodniej części znajdują się trzy linie wałów w partii nasypów, zachowane do wysokości 1 m, przedzielone głębokimi fosami. Znacznie mniej wyraźne pozostałości obwarowań od strony północnej w formie dwóch słabo widocznych podłużnych garbków wysokości kilkunastu centymetrów. Również od strony południowo-wschodniej, gdzie platforma łączy się łagodnie z sąsiednim terenem, można zauważyć jeden wyraźny i jeden lub dwa słabo czytelne garby - przypuszczalnie pozostałości rozoranych wałów zamykających grodzisko w łatwo dostępnej partii wzniesienia. Obecnie przeważająca powierzchnia terenu grodziska jest zajęta polami uprawnymi, zalesione są jedynie urwiste stoki oraz - w niewielkim stopniu - części północna i północno-wschodnia.

Historia

Grodzisko na terenie ob. wsi Guciów funkcjonowało we wczesnym średniowieczu (X-XI wiek). Stanowiło centrum dużego zespołu osadniczego, składającego się ponadto z otwartych osad przygrodowych i kilku cmentarzysk kurhanowych. Grodzisko w Guciowie po raz pierwszy zarejestrował Mikołaj Stworzyński na pocz. XIX wieku.

Stan i wyniki badań

Badania wykopaliskowe o charakterze sondażowym przeprowadziła w latach 1971-1972 H. Zoll-Adamikowa (Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie). Prace ograniczyły się do przebadania linii umocnień grodziska. Założono dwa wykopy badawcze: nr 1 (15 x 2 m) w rejonie wału w północno-wschodniej partii grodziska i nr 2 (8 x 1-1,8 m) w poprzek wału północno-zachodniego. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonał w 1972 r. J. Fellmann. Badania powierzchniowe Archeologicznego Zdjęcia Polski stanowiska wykonała w 1983 r. H. Wróbel. Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że wały grodziska uległy dużemu zniszczeniu wskutek uprawy pół. W wykopie nr 1 zarejestrowano pozostałości wału silnie rozoranego wszerz. Warstwę ze śladami węgli drzewnych (najpewniej po spalonej górnej części wału) odkryto na odcinku 11 m, ale pierwotna szerokość wału była mniejsza. Prawdopodobnie stanowiła ją warstwa szerokości 4,5 m i dość jednolitej miąższości ok. 25-30 cm. Pod nią zarejestrowano pozostałości dolnych partii konstrukcji drewnianej wału w formie słabo zachowanych podłużnych elementów drewnianych ułożonych wzdłuż tej samej osi, prawie dokładnie prostopadłej do kierunku przebiegu wału. Układ ten wskazuje zastosowanie najpewniej tzw. konstrukcji przekładkowej wału, która polegała na układaniu warstw drewnianych pni na przemian poprzecznie i równolegle w stosunku do osi wału. W wykopie nr 2, założonym w miejscu, gdzie elementy obronne zachowały się najlepiej, zaobserwowano bardziej skomplikowaną konstrukcję wału - dwudzielność jego struktury. W części wewnętrznej wystąpił układ nawarstwień bez śladów konstrukcji, jedynie w dolnej warstwie tej części wału ziemnego zaobserwowano zwietrzałe bryły gliny z drobnymi kamieniami wapiennymi, stanowiące przypuszczalnie jego pierwotną podstawę. Z kolei w części zewnętrznej wału, pod warstwą humusu i piasku, piętrzyły się schodkowato trzy, cztery skrzyniowate pryzmy średnich i dużych kamieni wapiennych, osadzonych luźno w pokładzie gliny. Nie stwierdzono śladów drewna na obramowaniu tych skrzyń. Miały one długość ok. 1-1,3 m, wysokość ok. 0,5 m i stanowiły najpewniej tylko kamienną podwalinę pod wyższe, niezachowane drewniane konstrukcje skrzyniowe. W wyniku dokonanej próby rekonstrukcji wału ustalono, że pierwotnie w zewnętrznej części miał on wysokość ok. 3,5-4,5 m, szerokość podstawy (doliczając nasyp wału wewnętrznego) wynosiła zaś ok. 6,5 m. Część wewnętrzna o zapewne tylko ziemnej konstrukcji miała podstawę szerokości 3,5-4 m. Zarejestrowana dwudzielność w budowie wału wskazuje z dużym prawdopodobieństwem na dwufazowość jego budowy. Część wewnętrzna jest prawdopodobnie starsza, część z konstrukcją skrzyniową - młodsza. Inwentarz zabytków ruchomych na stanowisku był bardzo ubogi, ograniczony do kilkunastu fragmentów ceramiki naczyniowej.

Zabytek dostępny. Grodzisko leży na trasie szlaków turystycznych Roztocza i archeologiczno-przyrodniczej ścieżki edukacyjnej.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 15.08.2014 r.