Jest reliktem doskonałej sztuki ciesielskiej i kultury materialnej regionu. Jest rzadko spotykanym na Mazowszu przykładem obiektu sakralnego, w którym nie tylko prezbiterium, ale również nawa jest zamknięta trzema bokami ośmioboku.

Historia

Grzebsk to jeden z najstarszych grodów na Mazowszu, wzmiankowany po raz pierwszy już w tzw. falsyfikacie mogileńskim z 1065 r. pod nazwą Grebesco. Z tego okresu zachowało się do dnia dzisiejszego grodzisko pierścieniowate o średnicy ok. 65 m, usytuowane w widłach rzeki Orzyc datowane na X-XI stulecie. Gród, który przetrwał do XIII w., był w pewnym momencie nawet siedzibą kasztelana. Być może już wówczas istniał przy nim kościół. Po raz pierwszy świątynia w Grzebsku wzmiankowana jest w 1454 r., ta sama -  lub jej następczyni - nosiła w 1598 r. wezwanie św. Zofii. 

Zachowany do dzisiaj kościół pw. św. Leonarda zbudowany został w 1712 r. przez ks. Kwiatkowskiego, proboszcza z Czernic Borowych. Bez większych remontów dotrwał do roku 1882 r. Przeprowadzona wówczas przebudowa, nadzorowana przez ks. Dionizego Mierzwickiego, zaważyła na jego wyglądzie na najbliższe sto lat. Od zachodu do nawy dobudowano 16-metrową wieżę konstrukcji słupowej, która przejęła funkcję dzwonnicy. Rozebrano również zakrystię, znajdującą się za prezbiterium, do którego dobudowano symetrycznie dwa pomieszczenia w konstrukcji szachulcowej (obecnie szalowane). Płaski strop wewnętrzny zastąpiono sklepieniem kolebkowym. W takiej formie kościół przetrwał do początków lat 90. XX w. W wyniku kolejnej przebudowy, prowadzonej w latach 1992-1993 pod kierunkiem ks. Jana Kaźmierczaka, świątyni przywrócono pierwotny wygląd - rozebraną wieżę a na jej miejscu wybudowano niską kruchtę  i ponownie odsłonięto trójboczne zamknięcie nawy od strony zachodniej, a wewnątrz przywrócono strop płaski.

Opis

Drewniany kościół zlokalizowany jest w centrum wsi, na terenie ogrodzonym murem wykonanym z kamienia z metalowymi przęsłami, od strony południowo-wschodniej graniczącym z cmentarzem grzebalnym, od północnego-wschodu z plebanią. W obrębie cmentarza przykościelnego od strony wschodniej i północno-wschodniej okazy starodrzewa. Przy odrodzeniu w południowo-zachodniej części cmentarza przykościelnego wystawiona murowana dzwonnica typu arkadowego nakryta dwuspadowym dachem pokrytym dachówką, zwieńczonym na kalenicy metalowym krzyżem.

Kościół orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej, od zewnątrz oszalowany pionowymi deskami z oblistwowaniem, wzmocniony lisicami, na kamiennej podmurówce. Zbudowany na rzucie wydłużonego ośmioboku, trójnawowy. Prezbiterium mocno wydłużone, mniejsze od nawy, zamknięte trójbocznie z dwoma symetrycznie dostawionymi bocznymi zakrystiami. Kruchta dostawiona od strony zachodniej, również zamknięta trójbocznie. Ściany nakryte blaszanym dachem dwuspadowym, dwukalenicowym, z ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę zwieńczoną cebulastym hełmem z latarnią usytuowaną na granicy nawy i prezbiterium. Dachy nad prezbiterium, zakrystiami i kruchtą trójspadowe. Wnętrze nawy przedzielone dwoma rzędami słupów (po trzy w rzędzie). Nad korpusem oraz prezbiterium pozorne sklepienie kolebkowe, w nawach bocznych strop płaski z zaskrzynieniami. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach, z organami z 1970 r. Wnętrze jest bogato wyposażone w zabytki, wyróżniają się w nim zwłaszcza: późnobarokowy ołtarz główny z poł. XVIII w. z  gotycką rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, stanowiącą lokalny obiekt kultu, dwa barokowe ołtarze boczne z przełomu XVII i XVIII w., manierystyczna ambona z 1 poł. XVII w. z wizerunkami czterech ewangelistów, drewniana barokowa chrzcielnica z XVIII w., dwie granitowe kropielnice, rzeźba Świętego Leonarda z XV w. oraz barokowy krzyż w kruchcie pochodzący z XVIII w. 

Obiekt dostępny podczas mszy oraz po uprzednim umówieniu się z proboszczem parafii w Grzebsku.

Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 24.01.2019 r.