Była to siedziba rycerska posadowiona w obrębie podmokłej doliny Nysy Kłodzkiej. Prawdopodobnie była ona związana z grodem i kasztelanią w Kopicach (Tiefensee). Zapewne, tak jak kasztelania, tak obiekt w Żelaznej (wioska określana była wówczas nazwami Selasna vel Martini willa) w 1432 r. został zdobyty i zniszczony przez husytów. Relikt ten, zlokalizowany w dawnym obszarze tzw. Przesieki Śląskiej, jest ważnym elementem krajobrazu kulturowo-przyrodniczego grodkowskiego regionu dorzecza Nysy Kłodzkiej, wzbogacającym naszą wiedzę o średniowiecznym osadnictwie, jego zasięgu i szczególnym charakterze strażniczo-obronnym.

Historia

Grodzisko znane było archeologom i lokalnym historykom od końca XIX wieku. Wówczas rozpoznanie obiektu wykonał O. Vug i określił go jako alten Schloß in Märzdorf. Grodzisko było rozpoznawane przez archeologów Józefa Kaźmierczyka i Klemensa Macewicza. Przeprowadzili oni badania powierzchniowe w latach 1958 i 1960, stwierdzając, że obiekt został prawie całkowicie zniszczony. W 1993 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację obiektu przeprowadził zespół pod kierunkiem Piotra Kubowa z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. W wyniku tych badań archeolodzy określili chronologię grodziska na okres średniowieczny (XIV-XV w.).

Opis

Lokalizacja. Grodzisko położone było w niegdyś podmokłej dolinie, w obszarze zalewowym Nysy Kłodzkiej i jej dopływów, około 3 km na zachód od koryta Nysy Kłodzkiej. Relikt obiektu usytuowany jest w centralnej części wsi, po wschodniej stronie budynku spichlerza części dawnego folwarku, około 150 m na południowy - zachód od kościoła i około 100 m na zachód od głównej ulicy wsi wiodącej w kierunku Kopic i leśniczówki Dębina. Po zniwelowanej warowni pozostał tylko częściowo zarośnięty staw, który może być pozostałością fosy. W środkowej części działki gruntowej nr 129.

Charakterystyka. Grodzisko stożkowate zlokalizowane w obszarze rozlewisk i mokradeł było w wiekach funkcjonowania obiektem trudno dostępnym. Założenie prawdopodobnie miało formę owalnego nasypu otoczonego fosą i wałem. Obecnie przyjęto, że relikt stawu o wymiarach około 45x20 m jest pozostałością fosy średniowiecznego obiektu. Należy przypuszczać, że grodzisko położone w pobliżu koryta Nysy Kłodzkiej było wielokrotnie zalewane powodzią.

Badania w 1958 i 1960 r. potwierdziły prawie całkowite zniszczenie obiektu, które zapewne wydarzyło się w XV-XVI w., a całkowita niwelacja tego założenia obronnego nastąpiła pod koniec XIX w. podczas budowy folwarku. Wówczas na średniowiecznym założeniu obronnym, które znalazło się w obrębie zabudowy folwarcznej, założono staw. Badacze w obszarze wałów rozplantowanych wokół stawu znaleźli kilka fragmentów ceramiki toczonej datowanej na średniowiecze. W 1993 r. w ramach badań Archeologicznego Zdjęcia Polski potwierdzono prawdopodobne miejsce lokalizacji grodziska. Obecnie staw, który może być pozostałością fosy, jest w dużej części zarośnięty. W celu potwierdzenia lokalizacji i kształtu tego grodziska należy wykonać badania archeologiczne.

Dostępność. Teren ogólnie dostępny, własność prywatna. Miejsce po grodzisku zlokalizowane jest bezpośrednio po wschodniej stronie budynku spichlerza pozostałości folwarku, jako staw. Dojście drogą od głównej ulicy wsi, około 100 m w kierunku zabudowań dawnego folwarku. Przy południowo-wschodnim krańcu stawu stoi na postumencie kamienna figura NMP.

Oprac. Krzysztof Spychała, NID OT Opole, 03.09.2021 r.