Wyróżnia go ciekawa, o neogotyckim charakterze, architektura pałacu i bramy oraz niezwykle malowniczy park ze stawami.

Historia

Pałac w Grębowie powstał w latach 30. XIX w., z inicjatywy Jana Rocha Dolańskiego, po objęciu przez niego majątku w 1835 r. Budynek powstawał w trzech etapach: w l. 40. XIX w. wzniesiono zasadniczą bryłę pałacu, tj. prostokątny korpus z wieżami alkierzowymi, w 2 poł. XIX w. postawiono budynek oficyny, wolnostojący, w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu na pd. od niego i dopiero w okresie międzywojennym połączono obie kubatury łącznikiem i rozbudowano oficynę o tzw. aneksy. W 1885 r. przeprowadzono przebudowę pałacu wg projektu architekta Tadeusza Stryjeńskiego nadającą budowli neogotycki charakter, podczas której dobudowano od frontu portyk z tarasem na piętrze oraz taras od strony ogrodowej, zastąpiono także bramę wjazdową nowym obiektem, z okazałym neogotyckim korpusem. Prawdopodobnie także z tego okresu pochodzi budynek oranżerii, znajdujący się po zachodniej stronie dużego stawu. Ogrody krajobrazowe rozplanowano na przełomie XVIII i XIX w. Rodzina Dolańskich była właścicielami założenia pałacowego aż do II wojny światowej. Obecnie pałac, park i część obiektów gospodarczych jest użytkowana przez specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, pozostała część budynków gospodarczych ma prywatnego właściciela i pełni swoją pierwotną funkcję jako zaplecze wielohektarowego gospodarstwa.

Opis

Zespół pałacowy znajduje się w południowo-wschodniej części wsi, w znacznym oddaleniu od zwartego układu zabudowy. Od wschodu i północy zespół ograniczają lokalne drogi, z pozostałych stron zabudowa gospodarcza i pola uprawne.

Pałac położony jest w środkowej części założenia, zwrócony frontem na wschód, z długim podjazdem od bramy przez frontową część parku. Sylweta pałacu złożona jest z kilku brył: prostokątnego w rzucie, piętrowego, podpiwniczonego, prostopadłościennego korpusu przekrytego dachem kopertowym, dwukondygnacyjnych części po dwu stronach, przekrytych dachami dwuspadowymi i kończącymi je czterech wież alkierzowych z namiotowymi dachami. Skrajnym, pd. elementem jest piętrowa, nakryta dachem czterospadowym oficyna połączona z pałacem piętrowym łącznikiem z dachem dwuspadowym. Od frontu korpusu pałacu dostawiono zadaszony podjazd z tarasem z kamienną balustradą na piętrze, od strony ogrodu monumentalny taras ze spływającymi po obu stronach dwoma biegami paradnych schodów rozmierzonych na elipsie. Wszystkie części murowane są z cegły a ich dachy pokryte blachą zakładkową. Pałacowi nadano neogotycki charakter w trakcie przebudowy, wieńcząc korpus oraz wieże dachami w formie wież z machikułami. Elewacja frontowa pałacu jest piętrowa, pięcioosiowa w korpusie, z jednoosiowymi wieżami i dwuosiowymi częściami pomiędzy nimi, w podobny sposób rozplanowano elewację ogrodową, elewacja pn. pięcioosiowa. Okna piętra są znacznie większe niż parteru, prostokątne, w części zakończone półkoliście, o kształcie podkreślonym pasem gzymsu. Ponury, monumentalny charakter nadają budowli rozrzeźbione machikuły dźwigające dachy oraz kamienne balustrady tarasów: frontowego i ogrodowego. Oficyna z łącznikiem i aneksem kształtowane były skromniej, elewacje, w tym czteroosiowa frontowa i trzyosiowa ogrodowa, ozdobione są jedynie prostym gzymsem międzykondygnacyjnym, fryzem z kwadratowych płycin i nadokiennikami na piętrze. We wnętrzach rozplanowanych niesymetrycznie, nieregularnie, zachowała się częściowo stolarka wewnętrzna i detal architektoniczny (np. kominek, głowice pilastrów i rzeźba z głowami koni w sali kominkowej).

Oranżeria wybudowana została w znacznym oddaleniu od pałacu, po drugiej stronie malowniczego stawu z wyspą, na rzucie zbliżonym do prostokąta W literaturze opisywana jako neogotycka, nadbudowana o jedną kondygnację. Obecnie na ruinie, o ścianach wymurowanych z cegły pozbawionej tynków i dachów, z degradującą dobudową, trudno doszukać się cech stylowych.

Brama wjazdowa wybudowana została w stylu neogotyckim, jednolitym z pałacem, w czasie jego przebudowy. Brama z centralnie umiejscowionym półkolistym otworem przejazdowym, zwieńczona została pełnym belkowaniem, z motywem otworów strzelniczych i nakryta daszkiem czterospadowym. Nad kanałem wodnym rozpięta została jedna arkada mostu z balustradą w formie profilowanego cokołu zakończoną od strony parku pylonami ramującymi przejazd zdobionymi uproszczonymi formami detalu z bramy głównej. Obiekt wymurowano z cegły.

Park krajobrazowy rozplanowany został na jednym poziomie, na terenie płaskim. Zachował się na jego terenie starodrzew rodzimego i obcego pochodzenia m.in. platan klonolistny, dąb czerwony, sosna wejmutka a także duży staw z wyspą i mniejszy staw z kanałem wodnym. W zach. części parku zachował się mostek, ozdobiony czterema wazami, łączący kiedyś część parkową z warzywnikiem.

Dostęp do obiektu ograniczony. Park dostępny za zezwoleniem, obiekty kubaturowe niedostępne.

Oprac. Mieczysław Kuś, 12.12.2014 r.