Kościół wyróżnia się bogatą renesansową polichromią we wnętrzu.

Historia

Osada Grębień została wymieniona jako własność arcybiskupów gnieźnieńskich w 1299 roku. Z 1470 r. pochodzi informacja o istnieniu w Grębieniu kaplicy należącej do parafii w Kadłubie. Obecny kościół powstał w ostatnich latach XV lub na pocz. XVI w. Datowanie świątyni opiera się przede wszystkim na badaniach polichromii we wnętrzu. Prawdopodobnie z ok. 1500 r. pochodzi polichromia ścian, z lat 1520-1531 - polichromia stropu nawy i prezbiterium. Kościół nosił prawdopodobnie dwa wezwania: św. Jadwigi i św. Trójcy, co znalazło odzwierciedlenie w programie ikonograficznym na stropie prezbiterium i nawy. Wezwanie św. Jadwigi występuje w dokumencie z 1522 r., z kolei w opisie z 1668 r. podano informację, że jest to kościół pw. św. Trójcy (scharakteryzowany jako drewniany z dzwonnicą i małą zakrystią, z ceglaną posadzką we wnętrzu i jednym ołtarzem). W 1719 r. ziemię kościoła w Grębieniu kapituła gnieźnieńska przekazała proboszczowi w Kadłubie, nakładając na niego jednocześnie obowiązek remontowania świątyni - co wówczas łączyło się z koniecznością reperacji dachu i ołtarzy. W potwierdzeniu nadania ziemi z 1720 r. znajduje się pierwsza wzmianka o istnieniu polichromii. Również z ok 1720 r. pochodzi informacja o tym, że naprawiono dach kościoła. Około 1752 r. reperowano podłogi. W lustracji z 1763 r. znajduje się wzmianka o istnieniu w kościele chóru muzycznego z organami. W latach 1780-1797 ponownie naprawiano podłogi, remontowano także dzwonnicę, którą jednak już w latach 1810-1816 wymieniono. W dokumencie z 1816 r. po raz pierwszy wspomina się o kruchcie południowej. W 1827, 1863 i 1904 r. kościół przechodził kolejno pod zarząd parafii w Pątnowie, Krzyworzece i Dzietrznikach. W 1900 r. wzniesiono nową kruchtę południową. Około 1914 r. powiększono (albo wzniesiono nową) zakrystię, a ściany kościoła wzmocniono lisicami. W 1950 r. wymieniono gont na dachu i podłogi w kościele. W latach 1952-1958 przeprowadzono badania i restaurację polichromii, w latach 1998-2001 - remont generalny kościoła, badania archeologiczne i renowację polichromii wraz z ich częściową rekonstrukcją. Podczas remontu wymieniono prawie wszystkie belki podwaliny, wokół kościoła założono węże drenażowe, wymieniono cały szalunek i poszycie na całości obiektu, kładąc nowe łupane gonty osikowe. Zrąb wzmocniono strukturalnie. W trakcie remontu więźby dachowej przeprowadzono prace stabilizujące połączenia między pierwotną więźbą dachową a wtórną wieżą. W kościele w Grębieniu wykonano również prace konserwatorskie wyposażenia świątyni, odrestaurowując ołtarz główny (tryptyk), ambonę i stacje drogi krzyżowej. Obecnie kościół jest w bardzo dobrym stanie.

Opis

Kościół położony we wschodniej części miejscowości, przy bocznej drodze biegnącej na południe w kierunku przysiółka Budziaki, prostopadłej do lokalnej drogi prowadzącej przez wieś w kierunku szosy Wieluń-Praszka. Świątynia znajduje się w centrum d. cmentarza kościelnego - terenu otoczonego drewnianym ogrodzeniem. Kościół wzniesiony w okresie późnośredniowiecznym, z elementami pojawiającymi się w budownictwie pocz. XVI w. (okrągłe okienko we wschodniej ścianie prezbiterium, profilowanie portalu południowego, polichromia stropu nawy i prezbiterium). Budowla jednonawowa, z prostokątnym, zbliżonym do kwadratu korpusem oraz nieco węższym i krótszym prostokątnym prezbiterium. Do ściany zachodniej przylega wieża wzniesiona na rzucie kwadratu. Wzdłuż północnej ściany prezbiterium zakrystia na planie prostokąta, przy południowej ścianie nawy prostokątna kruchta. Ściany wież, zwężające się ku górze, sięgają kalenicy dachu nawy. Nawa, prezbiterium, kruchta i zakrystia przekryte wspólnym dachem dwupołaciowym, z szerokim okapem wokół prezbiterium. Na wysokości tęczy w kalenicę dachu wbudowana wieżyczka na sygnaturkę, kryta dachem czterospadowym. Wieża z dachem namiotowym. Dachy kryte gontem. Kościół posadowiony „na peckach”. Drewniane ściany nawy i prezbiterium kościoła wzniesione w konstrukcji zrębowej, wzmocnione lisicami. Wieża w konstrukcji słupowo-ramowej. Ściany oszalowane od zewnątrz, wewnątrz pokryte polichromią. Stropy drewniane, płaskie, deskowe, w nawie i prezbiterium na jednym poziomie, pokryte polichromią. Więźba dachowa storczykowa, jednojętkowa, o dwunastu kozłach krokwiowych (pełne pierwszy, czwarty i ósmy od wschodu). Słupy spięte jednym poziomem rygli, usztywnione zastrzałami ułożonymi w krzyż św. Andrzeja i mieczami. W szóstym koźle od wschodu wieżyczka na sygnaturkę konstrukcji słupowej. Podłogi w kościele drewniane, deskowe. Schody prowadzące na chór muzyczny w południowo-zachodniej części nawy jednobiegowe, o dziewięciu stopniach wykonanych z ćwiartek bali. Otwory okienne prostokątne i kwadratowe, zamknięte płasko, ponadto owalne okno we wschodniej ścianie prezbiterium. Otwory wypełnione drewnianymi oknami pojedynczymi, wielokwaterowymi. Otwory drzwiowe prostokątne, zamknięte prosto, łukiem pełnym lub łukiem odcinkowym. Drzwi o konstrukcji deskowo-listwowej. Elewacje kościoła oszalowane deskami pionowymi, z listwami na łączeniach desek. W ścianie wschodniej, w części prezbiterium, okrągłe okienko z podziałem na cztery pola, umieszczone pod wydatnym okapem kończącym trójkątny szczyt dachu. W części przylegającej do niej ściany zakrystii centralnie umieszczone, pojedyncze, prostokątne, sześciopolowe okno. Na elewacji południowej, w części nawy, prostokątne okno ośmiopolowe, w części kruchty - centralnie umieszczone prostokątne okno sześciopolowe. W ścianie zachodniej wieży centralnie jednoskrzydłowe drzwi, prostokątne, zwieńczone prosto. Wewnątrz przestrzeń nawy od prezbiterium symbolicznie dzieli profilowana belka tęczowa, na wschodniej ścianie prezbiterium ołtarz główny w formie tryptyku, z trzema drewnianymi polichromowanymi figurami w polu głównym i malowanymi skrzydłami. Ołtarz częściowo przesłania okrągłe okno umieszczone centralnie w ścianie wschodniej prezbiterium. Na północnej ścianie prezbiterium portal prowadzący do zakrystii. Na ścianie południowej okno naprzeciwko portalu. Otwory w prezbiterium zachowały oryginalne opracowanie snycerskie i malarskie, nawiązujące do pozostałych elementów polichromii kościoła. Do nawy wchodzi się od strony południowej przez kruchtę. Po lewej stronie od wejścia do ściany przytwierdzone wąskie schody prowadzące na chór muzyczny. Chór z balustradą wsparty na trzech słupach. Pod chórem w ścianie zachodniej nawy drzwi prowadzące do wieży. Malowidła na ścianach, przedstawiające sceny Męki Pańskiej, rozmieszczone w typowym dla późnośredniowiecznych polichromii układzie pasowym. Ich zwieńczenie stanowi (zachowany jedynie we fragmentach) obiegający świątynię dekoracyjny fryz. Na stropie nawy namalowano gęstą wić roślinna, w którą wkomponowano sceny figuralne i herby fundatorów. Kompozycja polichromii stropu prezbiterium oparta na malarskim podziale powierzchni na kasetony, w których umieszczono iluzoryczne, stylizowane rozety. Szerokie pasy podziału między poszczególnymi polami zdobione ornamentem kandelabrowym, na ich skrzyżowaniu większe rozety. Pośrodku umieszczono scenę przedstawiającą św. Trójcę - scena ta zajmuje dwa kasetony. Po stronie północnej dwa kasetony wypełniają herby „Poraj” i „Leliwa”.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół można zwiedzać w niedzielę po nabożeństwie odprawianym o godz. 10.00, w inne dni - po wcześniejszym umówieniu i za zgodą proboszcza w Dzietrznikach (tel. 43 886 56 17).

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 22.08.2014 r.