Historia

Grabów nad Prosną, wzmiankowany po raz pierwszy w 1264 r., otrzymał prawa miejskie w 1416 roku. Zajęty przez Władysława Jagiełłę tamtejszy zamek stał się siedzibą starostwa. Rozwój miasta powstrzymany został na skutek wielokrotnie dewastujących go pożarów od połowy XVI do końca XVIII wieku (utraty niepodległości). Peryferyjne położenie Grabowa nad Prosną jako miasta granicznego Prus, a później Cesarstwa Niemieckiego zaważyło o dalszej postępującej stagnacji miasta w XIX i na początku XX wieku. Dopiero odzyskanie niepodległości przez Rzeczpospolitą doprowadziło do włączenia w orbitę wpływów Grabowa nad Prosną jako ośrodka lokalnego miejscowości położonych na wschód od Prosny, stanowiącej od 1815 roku granicę niemiecko-rosyjską, co przyspieszyło rozwój gospodarczy miasta.

Zespół klasztorny należy do najważniejszych zabytków Grabowa. Został założony przez oo. franciszkanów w 1626 roku, pierwotnie wzniesiono go z drewna. Budowę kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny rozpoczęto w 1642 roku, natomiast konsekracja świątyni miała miejsce w 1658 roku. Kościół wraz z klasztorem został zniszczony przez pożar w 1715, po czym odbudowany w latach 1733-1741. W późniejszych latach odbudowano jego wieżę. Zabudowania klasztorne zostały odbudowane wcześniej: w latach 1723-1726. W 1797 r. huragan uszkodził wieżę i dach, które naprawiono w 1801 roku. W 1830 r. w wyniku kasaty klasztoru jego pomieszczenia zostały zamienione na szkołę. W czasie II wojny światowej Niemcy po usunięciu z niej trumien przekształcili kryptę klasztorną na schron przeciwlotniczy.

Opis

Pofranciszkański zespół klasztorny w Grabowie nad Prosną położony jest na dawnym przedmieściu na zach. od rynku.

Kościół klasztorny zwrócony jest prezbiterium ku zachodowi. Wczesnobarokowy i przekształcony w późnym baroku. Murowany cegły i otynkowany. Do pojedynczej, trójprzęsłowej, szerszej i wyższej nawy od zach. przylega półkoliście zamknięte niższe i węższe prezbiterium, a od wsch. kwadratowa wieża z równym szerokości nawy, dwukondygnacjowym przedsionkiem w przyziemiu, w którym osadzony jest portal. Nawę i prezbiterium wieńczy wspólny dwuspadowy dach, natomiast wieżę — cebulasty hełm z latarnią. Od pd. do nawy przylega zakrystia, natomiast przy prezbiterium — sień z korytarzem prowadzącym do budynku klasztoru. Ściany nawy i prezbiterium wewnątrz kościoła rozczłonkowane są pilastrami. Między pilastrami nawy umiejscowiono głębokie wnęki arkadowe z oknami i ołtarzami bocznymi. Nawa kryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami wspartymi na podwójnych gurtach. Przykryte sklepieniem żaglastym ze skromną dekoracją stiukową prezbiterium zostało wydzielone od nawy półkolistym łukiem. Przedsionek kryty jest sklepieniem żaglastym, z kolei zakrystia i sień — kolebkowo-krzyżowym. Chór muzyczny z wklęsło-wypukłym parapetem i barokowym prospektem organowym wsparty jest na dwóch filarach. We wnętrzu znajduje się m. in. rokokowy ołtarz główny z lat 1751-1752, sześć ołtarzy bocznych z ok. poł. XVIII wieku, rokokowe konfesjonały oraz barokowe ławy.

Budynek klasztoru przylega do kościoła od południa. Jest murowany z cegły i otynkowany. Pierwotnie wzniesiony został zapewne na planie czworoboku, obecne jego odbudowane dwa skrzydła usytuowane są na planie o kształcie zbliżonym do litery T. Krótsze ramię skierowane jest prostopadle do budynku kościoła, natomiast dłuższe — równoległe.

Kościół i klasztor dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

oprac. Tomasz Łuczak, 16-11-2015 r.