Usytuowanie i opis

Grodzisko zlokalizowane jest w terenie podmokłym, pośród łąk, na lewym brzegu rzeki Szpatnicy, 40 m na wschód od jej koryta. Leży w sąsiedztwie zespołu pałacowo-parkowego w Golejewku, 85 m na zachód od południowo-zachodniego narożnika parku. 400 m na północ od grodziska usytuowana jest plebania, a dalej za kolejne 200 m na północ stoi kościół, które do dziś określa się mianem Czestram.

Niewielkie, bardzo dobrze zachowane grodzisko typu stożkowatego. Nasyp o narysie kolistym, w formie platformy z nieznacznym zaklęśnięciem w środku. Średnica stożka u podstawy wynosi 32 m, górą 20 metrów. Jego wysokość to ok. 3 metry. Otoczony jest przedwalem i dookolną fosą o szerokości do 3,5 m i głębokości ok. 1 metra. Fosa wypełniona jest wodą utrudniającą dziś dostęp na grodzisko, które porośnięte jest gęstwiną drzew i krzewów. Od strony północno-wschodniej grodziska rozlokowała się osada podgrodowa.

Historia

Osada Czestram pierwotnie była własnością książęcą, później przed poł. XIV w. przeszła w ręce kapituły gnieźnieńskiej, a następnie, przed XVI w., jako część Golejewka, stała się własnością szlachecką i weszła w skład posiadłości Chojeńskich. XII wieczny Czestram jawi się jako ośrodek osadniczy niedużego, nierównomiernie zasiedlonego i zagospodarowanego obszaru. Położony tuż nad granicą śląsko-wielkopolską, na ważnym szlaku prowadzącym z Wrocławia do Poznania, gród czestramski był obok lokalnego centrum osadniczego także ważnym punktem kontrolującym ten dalekosiężny trakt tranzytowy z funkcjonującym przy nim ośrodkiem wymiany - targiem (jeszcze XVII wieczne wizytacje wymieniają w Golejewku plebańskie pastwisko zwane „Targowisko”). Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czestramiu składał się zatem z czterech elementów: grodu, zapewne z podgrodziem lub osadą podgrodową, osady wiejskiej, kościoła, który łączyć by należało z osadą oraz targu. Gród ten utożsamiany jest dziś z gródkiem stożkowatym w Golejewku. Wydaje się jednak, że powinien on być posadowiony na zniszczonym, znacznie większym, wcześniejszym grodzie. Obecny stan badań, prowadzonych w stosunkowo wąskim jak na wymagane potrzeby zakresie, nie rozstrzyga tego problemu. Pewne światło na tę kwestię rzuciłyby szersze badania, które warto by przeprowadzić także w rejonie plebanii i kościoła, czyli na obszarze do dziś zwanym Czestram, gdzie być może sytuował się gród kasztelański. Niektórzy badacze poddają w wątpliwość istnienie siedziby kasztelanii na gródku w Golejewku, gdyż domniemania owe, nie znajdowały potwierdzenia w przekazach źródłowych po 1136 r. Kasztelania w Czestramiu szybko i radykalnie przestała istnieć, a miał ją zastąpić, ok. poł. XIII w., odległy o ok. 35 km Starygród. Przeprowadzone na grodzie stożkowatym w Golejewku badania wskazują na jego powstanie w XII wieku i funkcjonowanie do końca XIII w., a być może nawet przez dalsze kilkaset lat w okresie pełnego średniowiecza. To datowanie powstania grodu golejewskiego nie przesądza o jego identyfikacji z czestramskim grodem kasztelańskim, ale też temu nie zaprzecza. Z drugiej strony wznoszenie w XII w. nowych grodów lokalnych o zróżnicowanych i wyspecjalizowanych funkcjach, często w pobliżu dawnych, zniszczonych lub porzuconych, jest bardzo charakterystyczne dla wielokrotnie, począwszy od końca XII w., dzielonej Wielkopolski. Powstanie grodu w Golejewku wpisywałoby się doskonale w ten nurt przemian terytorialno-administracyjnych na obszarze pogranicza wielkopolskiego, jawiąc się jako jeden z licznych gródków o charakterze strażniczym dla ochrony granic i dróg ze stałą lub okresową załogą.

Stan i wyniki badań

Obiekt wielokrotnie badany. Amatorskie wykopaliska prowadzili tu już dawni właściciele Golejewka hr. Czarneccy w latach 1892, 1900, 1913 i 1924. Później, w 1968 i 1979 r. miały miejsce na stanowisku badania powierzchniowe, a w 1980 r. badania weryfikacyjno-sondażowe przeprowadzili Z. Kurnatowska, D. Kosiński i A. Łosińska. Wykonano dwa sondaże: jeden we wnętrzu grodziska, który eksplorowano do głębokości 1,3 m oraz drugi na północno-zachodnim stoku grodziska. W pierwszym wykopie zarejestrowano wyłącznie warstwy przemieszane, natomiast w drugim natrafiono tylko na skraj piaszczystego nasypu grodu. Inwentarz zabytkowy z nawarstwień grodziska jest dość bogaty. Ze starszych, przedwojennych badań pochodzą (nie wszystkie zachowane): 7 grotów bełtów kusz, gwoździe żelazne, miecze żelazne, kule kamienne oraz zwęglony owies. Efektem badań powierzchniowych są: 14 fragmentów naczyń ceramicznych z XII-XIII w., 1 fr. ceramiki toczonej, grudki polepy z odciskami. Natomiast badania sondażowe dostarczyły ok. 50 fragmentów ceramiki całkowicie obtaczanej (z młodszych faz wczesnego średniowiecza) i kilka fragmentów toczonej, 2 fragmenty ceramiki z początków n.e., grudki polepy, kości zwierzęce oraz przedmioty żelazne: 2 groty bełtów kusz, ciężarek, nóż, gwóźdź. Chronologię tych materiałów badacze określili na fazy E-F wczesnego średniowiecza aż po czasy pełnego średniowiecza.

Obiekt dostępny.

oprac. Elżbieta Wyrwińska, Pracownia Terenowa w Trzebinach OT w Poznaniu, 12-11-2015 r.