Cmentarz funkcjonował od 1892 roku, a ostatni pochówek odbył się w styczniu 1941 roku.

Historia

Zapewne pierwsza wspólnota żydowska pojawiła się w Głubczycach już w średniowieczu. Zamieszkiwali oni w mieście do połowy XVI wieku, kiedy to zostali wypędzeni z miasta. Społeczność żydowska zaczęła odradzać się w dopiero na przełomie XVIII i XIX w., tak, że w pierwszych latach XIX w. w Głubczycach ponownie powstała gmina żydowska. Na 2 poł. XIX wieku przypadł najbardziej intensywny rozwój historii Żydów głubczyckich. W 1845 r. w Głubczycach mieszkało 130 Żydów, a w 1861 roku 300 Żydów, stanowiąc 3,5% ogółu mieszkańców. W 1890 r. liczebność tutejszej gminy żydowskiej osiągnęła 341 osób. W mieście działała szkoła żydowska (gimnazjum), w której w 1886 r. uczyło się 36 dzieci. Od 1865 r. w mieście istniała synagoga, przy ówczesnej König-Ottokar-Strasse (obecna ul. Kochanowskiego). W związku ze stałym wzrostem liczby Żydów w mieście koniecznym stało się, najpierw powiększenie w 1868 r. istniejącego kirkutu (przy obecnej ul. Sobieskiego), a później w 1892 r. założenie nowego (przy obecnej ul. Wrocławskiej). Teren cmentarza otoczono murem ceglanym i obsadzono drzewami. Przy wejściu od ulicy postawiono dom przedpogrzebowy, rozebrany w latach 60-tych XX wieku. Od początku XX wieku liczba Żydów w Głubczycach systematycznie zmniejszała się. Pomimo tego, że w drugiej połowie XIX w. głubczyccy Żydzi coraz bardziej asymilowali się z niemieckim otoczeniem, a ich najbogatsi przedstawiciele należeli do elity miasta, to po zakończeniu I wojny światowej kryzys, rosnące bezrobocie i przemiany gospodarcze, dotknęły także mieszkańców Głubczyc, w tym Żydów. Następował stopniowy upadek lokalnego handlu, rzemiosła i fabryk. To pobudzało do aktów antysemickich i spowodowało, iż większość tutejszej społeczności żydowskiej zdecydowała się na emigrację. Wielu Żydów z Głubczyc zdecydowało się na wyjazd na Zachód, najczęściej do wielkich ośrodków miejskich w Niemczech, tak, że w 1932 r. w mieście żyło tylko 111 Żydów. Wspólnota przestała istnieć w latach 40-tych XX wieku, kiedy to ostatnich Żydów wywieziono do obozów m.in. do Auschwitz i Theresienstadt (Terezin – Czechy).

Cmentarz został założony w lipcu 1892 r., a ostatni znany pochówek odbył się w 1925 r. (macewa z nazwiskiem Maxa Bachracha: ur. 28.05.1887, zm. 9.01.1941). W 1939 r. cmentarz przeszedł na własność Zrzeszenia Żydów w Niemczech (Reichsvereinigung der Juden in Deutschland), a w 1943 r. został przejęty przez Gestapo. Podczas II wojny światowej oraz w latach powojennych cmentarz był systematycznie dewastowany i grabiony, jednak nie uległ on całkowitemu zniszczeniu. Kres istnienia macew i naziemnych części grobów nastąpił zapewne w połowie lat 60-tych XX wieku, kiedy to nastąpiło porządkowanie kirkutu.

W 2013 r. decyzją Komisji Regulacyjnej ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich, złożonej z przedstawicieli strony rządowej i prawników żydowskich, miasto Głubczyce przekazało historyczny obszar kirkutu Gminie Żydowskiej.

Opis

Cmentarz będący nową nekropolią gminy żydowskiej w Głubczycach, położony jest poza granicami ówczesnego miasta, po wschodniej stronie ulicy Wrocławskiej. Obecnie zajmuje powierzchnię około 60 arów (działka gruntowa nr 866/3). Cmentarz jest zdewastowany: nie ma macew, a ślady po pochówkach są pokryte roślinnością. Wzdłuż muru północnego, wśród roślinności, widoczny jest rząd pozostałości obmurówek grobów. W centrum obszaru kirkutu (zapewne na wtórnym miejscu), wśród bluszczu i trawy, leży, prawdopodobnie jedyna zachowana macewa z nazwiskiem Maxa Bachracha (ur. 28.05.1887, zm. 9.01.1941). Granice cmentarza wyznacza dookolny mur: od północy, wschodu i zachodu ogrodzenie murowane z cegły, a od południa ogrodzenie: ceglane słupy połączone przęsłami metalowymi, wspólne z dawnym cmentarzem ewangelickim, obecnie katolickim. Wzdłuż ogrodzenia północnego i zachodniego rozciąga się szpaler drzew (lipy), a przez środek obszaru kirkutu przebiegają (prostopadle do siebie) dwa szpalery drzew (klonów, lip, kasztanowców); wokół drzew rośnie mnóstwo samosiejek (głównie klonów); obszar porośnięty jest trawą oraz krzewami. W części centralnej bluszczem i barwinkiem: zapewne jest to także miejsce pochówków żydowskich. Wejście na cmentarz prowadzi od strony ul. Wrocławskiej: zachowana jest oryginalna metalowa brama i furtki po obu jej stronach. W części zachodniej cmentarza ułożone są hałdy z fragmentów steli, cokołów i betonowych obmurówek grobów. Nie są to jednak resztki macew: na kilku widoczne są krzyże, głowa Chrystusa i inne znaki świadczące, że są to pozostałości przetransportowane z położonego obok, dawnego cmentarza ewangelickiego, likwidowanego dla potrzeb cmentarza komunalnego.

Obecnie kirkut jest praktycznie nieuporządkowanym obszarem parkowym. Zapewne pochówki kirkutu nie zostały ekshumowane, a prawdopodobnie przy jego porządkowaniu w latach 60-tych XX wieku istniejące jeszcze macewy zostały wywiezione i wykorzystane jako budulec do nawierzchni placów w Głubczycach. Mogło wówczas istnieć kilkadziesiąt macew. Być może w obszarze cmentarza pod ziemią mogą być fragmenty zniszczonych macew.

Być może szpalery drzew określają podział kirkutu na części, lecz nie można tego stwierdzić jednoznacznie bez rozpoznania i inwentaryzacji. 

Obszar kirkutu wymaga ciągłych prac pielęgnacyjnych związanych z roślinnością: mnóstwo samosiejek. W 2011 r. osadzeni z Zakładu Karnego w Głubczycach przeprowadzili prace porządkowe na cmentarzu. Działania były realizowane w ramach polsko-izraelskiego projektu Tikkun – Naprawa.

Tablice informacyjne o cmentarzu żydowskim wiszą na ogrodzeniu przy wejściu od ul. Wrocławskiej.

Obiekt ogólnodostępny.

Oprac. Krzysztof Spychała, OT NID w Opolu, 02.07.2018 r.