dokonano tzw. prowokacji gliwickiej - ściśle tajnej akcji dywersyjnej niemieckich służb bezpieczeństwa pozorującej napad Polaków na niemiecką placówkę. Akcja ta wpisuje się w serię incydentów przygranicznych poprzedzających agresję Niemiec na Polskę, które miały świadczyć o rzekomych działaniach zaczepnych Polaków, a tym samym uzasadnić decyzję Hitlera o przekroczeniu polskich granic i przekonać Francję i Wielką Brytanię do nieudzielenia Polsce pomocy militarnej gwarantowanej w porozumieniach sojuszniczych.

Znajdująca się w obrębie radiostacji wieża nadawcza o konstrukcji kratowej, jest prawdopodobnie jedyną ocalałą drewnianą wieżą tego typu spośród co najmniej kilku powstałych przed II wojną światową na terenie ówczesnych Niemiec i tym samym stanowi ważny dokument myśli inżynieryjnej oraz unikatowe świadectwo rozwoju radiofonii. Godnym podkreślenia jest fakt, że w momencie powstania radiostacji w latach 30. XX w. wieże drewniane były nowością, a używanie w nich anten zawieszanych pionowo zapewniało większą moc nadawczą - z Gliwic fale radiowe docierały do całej Europy, a nawet do Ameryki Północnej. Niespełna 111-metrowa gliwicka wieża, choć w momencie powstania należała do niższych, uznawana jest za najwyższą na świecie istniejącą drewnianą wieżę radiową, a także najwyższą zachowaną konstrukcję sprzed 1939 r. wykonaną z tego materiału.

Konstrukcja wieży jest oryginalna, również pozostała zabudowa radiostacji - dwa budynki mieszkalne i jeden techniczny - przetrwała w niemalże niezmienionym stanie. Szczególnie istotny jest także fakt, że w budynku technicznym zachowały się autentyczne urządzenia i aparatura nadawcza, w tym mikrofon burzowy, który posłużył do przekazania komunikatu podczas prowokacji gliwickiej.

Historia

Radiostacja Gliwicka powstała w 1935 r. zastępując przestarzałą pierwszą radiostację z 1925 r. (działającą przy obecnej ul. Radiowej). Wieżę antenową zbudowała firma Lorenz A.G. z Berlina-Tempelhof. Budowę domów mieszkalnych i nadzór nad pracami przy wieży zlecono Erichowi Nittritzowi oraz inżynierowi Otto.

W dniu 31 sierpnia 1939 r. o godz. 20.00, kilkuosobowa grupa esesmanów udających powstańców śląskich napadła na niemiecką radiostację. Obezwładniono personel, a dla uwiarygodnienia akcji zamordowano Franciszka Hanioka - polskiego Ślązaka (określanego dziś, jako pierwsza ofiara II wojny światowej), którego odurzono, a po przewiezieniu na teren radiostacji, zamordowano strzałem w tył głowy. Napastnicy nadali odezwę w języku polskim, z której słyszalne były tylko pierwsze słowa: Uwaga! Tu Gliwice. Rozgłośnia znajduje się w rękach polskich… Napastnicy użyli do tego mikrofonu burzowego służącego do ostrzeżeń meteorologicznych o zasięgu kilku kilometrów, nie było więc szansy, aby ich słowa były słyszalne w Berlinie, jak planowano. Mimo tego, incydent szeroko opisała niemiecka prasa, a rządy sojuszniczych państw Polski zostały poinformowane o agresji Polski na pogranicze niemieckie. Prowokacja gliwicka była operacją ściśle tajną, praktycznie nieudokumentowaną, a prawdę o niej odtworzono dopiero ze wspomnień i zeznań w procesie norymberskim.

Po wojnie, radiostację użytkowała Poczta Polska, Telegraf i Telefon. Nadawano tu program Polskiego Radia Katowice i zagłuszano fale Radia Wolna Europa. W 1956 r. na terenie radiostacji rozpoczęto produkcję urządzeń nadawczych. W 2002 r. posesję przejął samorząd gliwicki, który trzy lata później przekazał teren radiostacji pod zarząd Muzeum w Gliwicach. Jest to obecnie oddział tego muzeum: Radiostacja Gliwice. Wieża do dziś funkcjonuje i służy celom komunikacyjnym.

Opis

Zespół radiostacji położony jest w północno-wschodniej części Gliwic, między ulicami Lubliniecką i Tarnogórską. W jego skład wchodzi wieża nadawcza oraz dwa budynki mieszkalne i jeden techniczny (obecnie muzeum) wybudowane w stylu historyzującego modernizmu.

Wieżę o wysokości 110,7 m wzniesiono z wyjątkowo odpornego na szkodniki i wpływ niekorzystnych warunków atmosferycznych modrzewia syberyjskiego. Drewniane elementy połączone zostały wyłącznie mosiężnymi śrubami. Konstrukcja ma kształt wydłużonego ostrosłupa czworokątnego o parabolicznych krawędziach i płaszczyznach. Zbudowana jest z czterech wyprofilowanych przestrzennych kratownic o wspólnych krawędziach. Cztery słupy narożne są zakotwione w betonowych stopach fundamentowych, nachylonych do wnętrza konstrukcji. Na wieży znajdują się cztery podesty: na wys. 40 m, 55,3 m, 80 m (podest wykonany w 1969 r.) i 109,37 m. Zamontowanych jest na niej także kilkadziesiąt anten obsługujących różne systemy łączności.

Prostokątne w planie budynki skupione są we wschodniej części działki, bliżej ul. Tarnogórskiej. Wzniesione zostały z cegły, tynkowane, z wysokimi dachami czterospadowymi pokrytymi dachówką. Na osi wieży znajduje się budynek techniczny pełniący obecnie funkcję muzeum, a po jego bokach, nieco cofnięte dwa budynki mieszkalne.

Zabytek dostępny.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 01-03-2017r.