połowy XX w., Ericha Mendelsohna. Zarazem pierwszy z grupy licznych projektów domów towarowych Mendelsohna, cenny ze względu na znaczący wpływ, jaki wywarł na kształtowanie się architektury późniejszych domów towarowych.

Historia

Dom tekstylny Erwina Weichmanna (Seidenhaus Weichamann) został wzniesiony w latach 1921-1922 przy prestiżowej, handlowej Wilhelmstrasse (obecnie ulica Zwycięstwa). Obiekt wybudowała firma Richarda Kobana według projektu uznanego niemieckiego architekta Ericha Mendelsohna we współpracy z Richardem Neutrą, pracującym wówczas w berlińskiej pracowni Mendelsohna. Przyjmuje się, że projekt był wyłącznym dziełem Mendelsohna, natomiast rola Neutry polegała na nadzorze architektonicznym nad budową, bądź na dokonywaniu niezbędnych korekt w trakcie wznoszenia obiektu. Gmach projektowany był z myślą o pomieszczeniu dwukondygnacyjnego sklepu z tekstyliami (na parterze i piętrze), biur (w przyziemiu), działu sprzedaży wysyłkowej i hurtowej (w piwnicy), mieszkań pracowniczych (w wieży, na II piętrze i w piwnicy) oraz warsztatów, garaży i kotłowni (w piwnicy). Po wyjeździe Weichmanna do Ameryki w 1932 r. sklep przeszedł na własność Maxa Altgassena. W okresie powojennym w budynku mieściły się punkty usługowe i handlowe, z kolei obecnie obiekt jest siedzibą banku.

Opis

Dawny dom tekstylny Weichmanna usytuowany jest w śródmieściu Gliwic, na wąskiej, narożnej działce położonej u zbiegu reprezentacyjnej, handlowej ulicy Zwycięstwa i spacerowej Alei Przyjaźni, w otoczeniu pierzejowej zabudowy mieszkalno-usługowej z przełomu XIX i XX w. Budynek wzniesiono w konstrukcji żelbetowej oraz murowanej z cegły. Jest to obiekt łączący cechy ekspresjonistyczne i funkcjonalistyczne, w tym estetykę holenderskiej grupy De Stijl, wybudowany na planie nieregularnym, zbliżonym do wydłużonego prostokąta, odznaczający się horyzontalną, trójkondygnacyjną, podpiwniczoną, rozczłonkowaną bryłą krytą dachami płaskimi, z charakterystycznym przesunięciem ponad partią przyziemia dwupiętrowego korpusu w kierunku wschodnim, stopniowaniem wysokości budynku oraz akcentem wertykalnym w formie krótkiej nadbudówki od zachodu. Elewacje od strony ulicy Zwycięstwa i Alei Przyjaźni mają charakter równorzędny, zaakcentowany umieszczonym w cofniętym narożu wejściem głównym do sklepu. Obie artykułowane są mocno wysuniętymi, trójdzielnymi gzymsami, z cofniętą partią przyziemia, podzieloną rytmicznie rozmieszczonymi filarami i witrynami okiennymi, horyzontalnym pasem okien wydzielonych gzymsami ponad nimi oraz ciągiem okien holenderskich na tle gładkich płaszczyzn na najwyższej kondygnacji. Wnętrze parteru i I piętra, pierwotnie przeznaczone na pomieszczenie sklepowe, podzielone zostało rytmicznie rozstawionymi, prosto opracowanymi filarami wspierającymi stropy oraz wydzielonymi w tylnej części biurami i klatką schodową. Wnętrze na II piętrze oraz w wieży podzielone było na niewielkie mieszkania dla sprzedawców.

Dostęp do zabytku ograniczony. W budynku mieści się obecnie bank.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 27.10.2014 r.

Bibliografia

• Chojecka E., Gorzelik J., Kozina I., Szczypka-Gwiazda B., Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice 2009, s. 351.
• Jodliński L., Dom tekstylny Weichmanna w Gliwicach, Gliwice 1994.
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 264-265.